جاه‌طلبی‌های گازی آذربایجان

پروین فغفوری آذر، خبرنگار بین‌الملل انرژی امروز

هنگامی که در سال 1994، قرارداد توسعه میدان نفتی عظیم آذری – چراغ – گونشلی با کنسرسیومی به رهبری بی.پی به امضا رسید، بسیاری از کارشناسان براین باور بودند که آذربایجان تا مدتهای مدید، از بابت نقدینگی مشکلی نخواهد داشت. اما درست 23 سال بعد، آذربایجان درگیر مشکلات عدیده مالی شده است. این کشور دربردارنده بالغ بر 7 میلیارد بشکه ذخایر نفتی اثبات شده است که در حال حاضر روزانه در حدود 841هزار بشکه تولید دارد.

طی سال های اخیر کاهش درآمدها و تولید از یک سو و افزایش نگرانی ها درباره کاهش ذخایر و سقوط بهای جهانی نفت از سوی دیگر،  آذربایجان را به سمت منابع جایگزین درآمد سوق داده است. اکنون، بزرگترین امید باکو، توسعه ذخایر گاز طبیعیش است.

طبق برآوردهای انجام گرفته، آذربایجان دارای 1.3 تریلیون مترمکعب گاز و میعانات گازی است که بیشترین حجم آن در میادین فراساحلی شاه دنیز واقع شده که در زمره بزرگترین ذخایر جهان قرار دارند.

تولید از این میدان در سال 2006 آغاز شده و انتظار می رود طی فاز دوم توسعه، افزایش قابل توجهی یافته و بتواند به یکی از بزرگترین اهداف جاه طلبانه آذربایجان که عرضه گاز طبیعی از طریق ترکیه، یونان و آلبانی به ایتالیا و برخی کشورهای اروپاییست، جامه عمل بپوشاند.

طبق برنامه‌ریزی‌های انجام گرفته، انتقال گاز از این میدان از سال 2018 آغاز شده و سالانه بالغ بر 4 میلیارد مترمکعب برای بازارهای ترکیه و گرجستان درنظر گرفته شده است. پیش بینی شده که این میزان در 2019 به 12 میلیارد مترمکعب و در 2020 به ظرفیت کامل 16 میلیارد مترمکعب افزایش یابد که 10 میلیارد مترمکعب آن به اروپا ارسال خواهد شد.

نیاز به اکتشافات فراساحلی جدید

با این وجود به نظر نمی رسد افزایش صادرات از میدان شاه دنیز هم بتواند در تامین نیازهای مالی باکو موثر باشد.  به اعتقاد تحلیلگران موسسه انرژی باکو، آذربایجان برای عرض اندام به عنوان یک قدرت جهانی گاز طبیعی، نیاز به اکتشافات فراساحلی جدید دارد.

در سال 2010، میدان گازی امید، در جنوب دریای خزر اکتشاف شد که طبق برآوردهای انجام گرفته، بالغ بر 200 میلیارد مترمکعب گاز و 40 میلیون تن میعانات گازی دارد. از سال 2012 شرکت سوکار تولید از این میدان را برعهده گرفته و اخیرا، حفاری سومین چاه آن به اتمام رسیده است.

در مجاورت این میدان، میدان گازی بابک قرار دارد که با 400 میلیارد مترمکعب ذخایر گازی و 80 میلیون تن میعانات، در دست توسعه است. همچنین میدان گازی Shafaq-Asiman که دربردارنده 300 میلیارد مترمکعب گاز بوده و آذربایجان درنظر دارد با مشارکت بی.پی آن را توسعه دهد. مقامات باکو درنظر دارند توسعه میدان گازی نخجوان را نیز با مشارکت شرکت آلمانی RWE انجام دهند.

اما نگاه ویژه آذربایجان در تحقق آرزوهایش به میدان گازی Absheron است که در سال 2011 اکتشاف شد. توسعه این میدان که هم اکنون فاز نخست آن در دست اجراست و برآورد شده دربردارنده بیش از 350 میلیارد مترمکعب گاز و 45 میلیون تن میعانات گازی باشد، می تواند خطوط لوله متصل به اروپا را در کریدور جنوبی سیراب نماید.

طبق برنامه ریزیهای استراتژیک شرکت سوکار، تمامی این اکتشافات  می توانند حجم صادرات گاز آذربایجان را سالیانه بالغ بر 40 میلیارد مترمکعب افزایش دهند.

تا 2025 از سود خبری نیست

اما مشکل اینجاست که این پروژه ها، حداقل تا 2025 به سوددهی نرسیده و تا آن زمان، آذربایجان مجبور است با چالش های بسیاری دست وپنجه نرم کند. طبق گزارشات منتشر شده از سوی مسئولان اجرایی پروژه ها، تولید ازمیدان Absheron تا اواخر 2021 آغاز نشده و نخستین انتقال گاز از میدان شاه دنیز به اروپا نیز تا 2020 صورت نخواهد گرفت.

اکنون آذربایجان با کمبود گاز مواجه شده و زمان برایش ازهر چیز دیگری مهم تر است. این کشور برای مرتفع ساختن نیازهای داخلیش به 12 میلیارد مترمکعب گاز نیاز دارد و در 2016 مجبور شد در حدود یک دهم مصرف داخلیش را از منابع خارجی تامین کند. در حقیقت، طی 5 ماه نخست 2016، تولید گاز شرکت سوکار بیش از5.4 درصد در مقایسه با بازه زمانی سال قبل کاهش داشت.

کاهش تولید، باعث شد باکو مذاکره برای خرید سالیانه 3-5 میلیارد مترمکعب گاز با تخفیفی قابل توجه  را با گازپروم مطرح نماید.

علاوه بر آن، مشکل کمبود نقدینگی نیز فشار مضاعفی به اقتصاد کشور وارد ساخته است. طی ماه های اخیر، آذربایجان مجبور شد بالغ بر 5 میلیارد دلار از موسسات بین المللی برای تامین هزینه سهمش در پروژه کریدور جنوبی وام بگیرد. در عین حال، برای تضمین وامی 400 میلیون دلاری از بانک جهانی، یک میلیارد دلار از یورو چک هایش را به فروش رسانده است. در مورد پروژه TAP نیز که تامین هزینه 20 درصد آن برعهده آذربایجان می باشد، وزارت انرژی کشور مذاکراتی برای جذب 1.1 میلیارد دلار از بانک های تجاری جهان آغاز کرده است.

کنار رفتن پروژه های فاقد شرکای خارجی

اگرچه کاهش قیمت جهانی فولاد، مقداری از هزینه‌های ساخت و ساز پروژه های خط لوله آذربایجان را کاهش داده و این کشور توانسته فقط در پروژه TANAP بالغ بر دو میلیارد دلار صرفه جویی نماید، اما بودجه کشور همچنان در مضیقه است و مقامات کشور را مجبور به اولویت بندی پروژه های حوزه انرژی نموده است.

به اعتقاد کارشناسان وزارت انرژی آذربایجان، نگاه ویژه مسئولان همچنان معطوف به پروژه های شاه دنیز و کریدور گازی جنوب است و پروژه هایی که فاقد شرکای خارجی هستند، از جمله توسعه میادین گازی امید و بابک، از نظرها دور مانده است. میدان گازی Absheron نیز به مدد حضور توتال فرانسه، از کورسوی امیدی برخوردار است.

اما مدت‌هاست که مشکلات متعدد، تاثیر خود را بر سیاست های داخلی آذربایجان گذارده است. اندوخته صندوق دولتی درآمدهای نفتی آذربایجان – توفاز – که از دیرباز حامی پروژه های انرژی بوده، به سرعت در حال کاهش است. درآمد این صندوق در 2016 در حدود 64 میلیون دلار گزارش شده که بسیار کمتر از 323 میلیون دلار به دست آمده در 2015 و 523 میلیون دلار در 2014 را نشان می دهد و اگر این روند ادامه یابد، تاثیرات منفی آن بر وضعیت معیشت مردم کشور بسیار مشهود خواهد بود. در حال حاضر، باکو فقط می تواند به این امیدوار باشد که گاز کشورش، قبل از سایر کشورها به اروپا روانه شود.