تحولات اخیر خاورمیانه و تأثیر آن بر بخش انرژی

عبدالصمد رحمتی، تحلیلگر نفت و انرژی، در شماره امروز روزنامه «شرق» نوشت:

به‌لحاظ تاریخی، اختلاف‌نظر و تضاد سیاسی بین عربستان و قطر از پیش وجود داشته است. به‌خصوص در مورد روابط و سیاست‌های خارجی و همچنین تضاد در رویکردهای آنها در خاورمیانه، شکاف دیپلماتیک فعلی بین عربستان‌سعودی و قطر بی‌سابقه است و هر شکافی بین اعضای شورای همکاری خلیج‌فارس موجب تضعیف کشورهای عربی، به‌ویژه سیاست‌های عربستان‌سعودی و رویکردهای آتی در منطقه بوده که از این منظر موضوع فوق به سود ایران است.

درگیری‌های فعلی بین عربستان‌سعودی و قطر موجب می‌شود تا دیگر کشورهای عربی خودبه‌خود وارد این بازی شوند. به همین دلیل امارات متحده عربی، بحرین و مصر به دلیل حفظ منافع به این جریان ورود کرده و روابط خود را به پیروی از عربستان با کشور قطر قطع کردند. این موضوع قاعدتا موجب تضعیف روابط بین کشورهای عربی و اعضای شورای همکاری خلیج‌فارس خواهد شد و از این منظر سیاست‌های اعضای شورای همکاری خلیج‌فارس علیه ایران تضعیف می‌شود.

وضعیت فعلی سود اقتصادی مناسبی برای ایران به‌همراه خواهد داشت، از این منظر که عربستان‌سعودی مجوز تردد هرگونه ارتباط زمینی، دریایی و هوایی با قطر را قطع کرده که براساس آمار و ارقام منتشرشده پیش‌بینی می‌شود قطر ٢٠ درصد پرواز خود را از طریق ایران انجام دهد، علاوه‌براین قطر می‌تواند ۴٠ درصد از مواد غذایی‌ای را که از عربستان تأمین می‌کرد با ایران جایگزین کند. براین‌اساس کشور قطر می‌تواند ایران را به‌عنوان نزدیک‌ترین و دردسترس‌ترین شریک لجستیکی خود برای تأمین نیازهای فوری انتخاب کند.

هرچند یک رابطه نزدیک میان قطر و ایران وجود دارد، اما در طرف دیگر اختلاف‌نظر تاریخی قطر با عربستان و متحدان عرب نیز از قبل وجود داشته و به‌علاوه موضوع جای‌گیری و عمق استراتژیک روابط قطر مطرح بوده به این دلیل که در کنار مرزهای عربستان‌سعودی و امارات متحده عربی واقع شده است. همچنین روابط تاریخی، فرهنگی، اقتصادی، تجاری و انرژی بین قطر و دیگر اعضای شورای همکاری خلیج‌فارس باعث می‌شود تصور طولانی‌شدن وضعیت موجود، سخت به نظر برسد.

براین‌اساس پیش‌بینی می‌شود این موضوع با مداخله دیگر کشورهای عربی به‌زودی حل‌وفصل شود. قطر به‌خوبی می‌داند قیمت انتخاب ایران، ازدست‌دادن شرکا و همسایگان عربی خود در منطقه است. بزرگ‌ترین پایگاه نظامی آمریکا در خاورمیانه در کشور قطر واقع شده است. با نزدیک‌شدن به ایران و مخالفت آشکار با عربستان‌سعودی، قطر به روابط خود با آمریکا صدمه خواهد زد، به‌ویژه در وضعیت کنونی که ترامپ رئیس‌جمهور ایالات متحده است. تحولات اخیر بیشتر شبیه ارسال یک پیام از جانب عربستان است، به آن معنی که هر کشوری زیر سلطه پادشاه عربی باشد و روابط نزدیکی برقرار کند از مزایای بسیاری بهره‌مند خواهد شد. دولت عربستان به طور قابل‌توجهی در روابط و اتحاد با کشورهای مختلف عربی و غیرعرب خود سرمایه‌گذاری کرده است. قطع روابط با قطر یک پیام قوی است به این مضمون که هر کشوری که انتخاب برای رفتن و رویارویی علیه منافع عربستان در منطقه را داشته باشد به قیمت قطع ارتباط کامل از هرگونه روابط تجاری و سیاسی با عربستان و متحدان عرب آن است.

موضوع مهم بعدی اثرگذاری تحولات اخیر بر بازار انرژی به‌خصوص صادرات ال‌ان‌جی  از کشور قطر است، از این جهت که ممکن است صادرات ال‌ان‌جی  از کشور قطر تغییر مسیر داده و بر نرخ اجاره کشتی‎های حمل ال‌ان‌جی  تأثیر بگذارد. شرکت دولتی قطر پترولیوم که یکی از شرکت‌های عظیم نفت و گازی دنیاست، تنها پنج مشتری در خاورمیانه دارد که شامل کویت، عمان، اردن، امارات و مصر می‌شوند. درخصوص متحدان عربستان حتی اگر از سیاست‌های عربستان پیروی کنند، باز هم کشورهای امارات متحده عربی و مصر به‌شدت به واردات گاز از قطر وابسته هستند. در سال ۲۰۱۶، مصر ۶۰ درصد از واردات ال‌ان‌جی  خود را از کشور قطر وارد کرده است که حدود یک‌سوم آن برای تأمین نیروی برق استفاده می‌شود. ازاین‌رو پیامدهای جغرافیایی – اقتصادی و اثرگذاری بر انرژی منطقه و همچنین قیمت آن قابل‌تأمل است.

قاعدتا انتظار نمی‌رود قطر عرضه ال‌ان‌جی  خود را به کشورهای مصرف‌کننده غیرعربی قطع کند، اما تغییر جریان معاملات و جایگزینی صادرات گاز طبیعی به امارات متحده می‌تواند روی قیمت ال‌ان‌جی  تأثیرگذار باشد. امارات متحده عربی روزانه حدود ١.٨ میلیارد فوت‌مکعب گاز طبیعی از طریق خط لوله دلفین وارد می‌کند که این حجم قابل‌توجه است. حتی اگر هیچ کمبود عرضه‌ای در بازار ال‌ان‌جی  وجود نداشته باشد، اگرچه بازار درحال‌حاضر رو به افول است، از آنجایی که ٣٠ درصد عرضه گاز دنیا به‌صورت ال‌ان‌جی  از قطر تأمین می‌شود، با جایگزینی مقداری که قطر عرضه می‌کند با ال‌ان‌جی  سایر کشورها می‌تواند روی بازار جهانی ال‌ان‌جی  تأثیرگذار باشد.

در بین متحدان عربی کشور عربستان، موضوع عرضه ال‌ان‌جی  قطر به کشور مصر کاملا متفاوت است، این کشور به‌شدت به واردات ال‌ان‌جی  از قطر وابسته است. همچنان‌که معامله‌گرانی همانند گلنکور، ویتول و ترافیگورا نه‌تنها وظیفه تحویل ال‌ان‌جی  قطر به مصر را برعهده دارند، بلکه مالکیت قانونی محموله از زمان بارگیری از بندر قطر تا زمان تحویل به مصر برعهده آنان است. همچنین این معامله‌گران در صورت لزوم می‌توانند ال‌ان‌جی  سایر کشورها را با قطر جایگزین کنند و به مصر تحویل دهند.