افزایش برداشت و تولید

سعید ساویز | کارشناس انرژی

از آنجایی که علم استخراج نفت و گاز از آن دسته از دانش‌هاست که کمتر مردم کوچه و بازار درگیر آن هستند، جزییات بسیاری همواره از دید مردم پنهان مانده یا تصورات غیرواقعی در آن حوزه در میان عامه شکل گرفته است. یکی از اصلی‌ترین این ابهامات و سوالات این است که به لحاظ فیزیکی یک مخزن هیدروکربن در زیر زمین چگونه است؟ چه شکل و شمایلی دارد و نفت و گاز چگونه در آن حرکت کرده و منتقل می‌شود. برعکس تصوری که در اجتماع موجود است و گمان‌بر این است که مخزن نفت یک حفره بزرگ مملو از نفت در زیر زمین است، مخزن نفت و گاز در واقع بخشی از سنگ و سازند زیرزمینی است که به دلیل داشتن خلل و فرج ریز به هم پیوسته توانایی آغشته بودن به این ماده ارزشمند را دارد و احتمالا باید انتظار داشته باشیم تا این منبع با ارزش حداقل 1000 متر در زیر زمین پنهان شده باشد؛ مگر در مواردی استثنایی که موضوع بحث ما نیست. این سنگ توپر و به هم پیوسته، بسته به جنس، عمق و شرایط تشکیلش دارای دما، فشار و حتی ضخامت متفاوتی است. همه تفاوت‌ها و خواصی که گفته شد در مجموع می‌تواند این فلسفه را تشکیل دهد که اگر حفاری در زمینی صورت پذیرد و مته حفاری پس از شکافتن هزاران متر از دل زمین به مخفی‌گاه این سیالات نا آرام راه پیدا کند چگونه و با چه کیفیتی، هجوم گنج مدفون ما از عمق به سطح آغاز می‌شود. سیالات مایع مختلف مدفون در زمین دارای کیفیت، گرانروی و خواص فیزیکی مختلفی هستند، هر قدر کیفیت نفت بالاتر باشد، گرانروی آن کمتر و رنگ آن به سبز نزدیک‌تر است و چنین مایعی سیالیت بالایی داشته در نتیجه به محض اینکه راه خود را به سطح بیاید، با فشار و حجم شگفت‌انگیزی تولید می‌شود؛ به عکس نفت سیاه، یا به اصطلاح نفت مرده سیالیت کمتر داشته و گاهی حتی به قیر نزدیک می‌شود.

به زبان عامیانه ازدیاد برداشت شامل هر کاری است که بتواند شرایط را جوری به نفع ما تغییر دهد که میزان برداشت ما در کوتاه‌مدت از هر چاه و بلندمدت از یک مخزن به شکل ملموس بیشتر از زمانی شود که ما با مکانیزم‌های طبیعی تولید می‌کردیم یا حتی از روش‌های ساده تزریق آب و گاز به مخزن استفاده می‌کردیم. اینکه در یک مخزن با نفت سبک و با کیفیت، اقدامات بیشتر شبیه حفظ شرایط موجود است تا حجم بیشتری با این شرایط برتری تولید شود و در مخازنی که توان بهره‌دهی مخزن به چاه و حتی چاه به سطح کم است سعی می‌شود با یک مکانیزم کمکی حرکت سیالات در درون این دالان‌های میکروسکوپی را چنان زیادتر کنند که در نهایت سیال بیشتری تولید شود. با تعاریفی که ارایه شد، حالا می‌شود واژه دیگری را نیز به این دایره واژگان افزود.  به زمینی که در آن مخازن مختلف در عمق‌های مختلف تشکیل شده باشد، میدان گفته می‌شود.  مانند میدان نفتی آزادگان که شامل لایه‌های سروک، کژدمی، گدوان و فهلیان است که هر کدام قصه متفاوت خود را از نظر نوع نفت، فشار و دما و اندازه و ابعاد دارد؛ یا میدان گازی پارس جنوبی که کم و بیش بیشتر خواص سیال و سنگ آنها در چهار لایه خوف مشابه است. ازدیاد برداشت از یک میدان نفتی یعنی اینکه برای هر مخزن نفتی با توجه به خواص سنگ و سیال آن سناریویی متفاوت چیده شود که باعث شود ضریب بازیافت آن افزایش یابد.  ضریب بازیافت یعنی میزان کل نفت تولیدی بر حجم نفتی که محاسبه می‌شود تمامی دالان‌های به هم مرتبط و بسته یک مخزن را اشغال کرده است. برای مثال بزرگ‌ترین مخزن میدان نفتی آزادگان، مخزن سروک آن است که ضریب بازیافت پایینی دارد و با توجه به اینکه لایه‌های بهره‌ده آن ضخامت چندانی نداشته و گرانروی نفت آن بالاست بر اساس بررسی‌های فنی به عمل آمده تزریق آب هوشمند یا به اصطلاح دیگر تزریق آب با شوری مهندسی شده سناریویی است که برای افزایش ضریب بازیافت آن توصیه می‌شود. ضرایب بازیافت ممکن است یک یا دو درصد با استفاده از ازدیاد برداشت بهتر شود که اگر این عدد را در نفت درجا محبوس ضرب کنیم گاهی عدد تا چند میلیارد بشکه بزرگ می‌شود که یک افزایش تولید قابل توجه است./روزنامه اعتماد