تازه شدن نفس آبخوان‌ها با اجرای طرح «بازار آب»
مدیر پروژه بازار آب قزوین با بیان اینکه اجرای بازار آب الگوی کاملی برای استفاده بهینه از آب و تحقق واقعی شعار «صرفه‌جویی» است، گفت: بازار آب مبتنی بر منافع ذینفعان و بهره‌وری کشاورزی طراحی شده است؛ ضمن اینکه حیات آبخوان‌ها نیز حفظ می‌شود.
به گزارش «انرژی امروز» از وزارت نیرو، بحث «بازار آب» به عنوان یک ابزار برای افزایش بهره‌وری اقتصادی و کاهش هزینه فرصتِ استفاده از منابع آب، از دهه هفتاد در کشور مطرح شده است. این طرح در سال ۹۲ به عنوان یکی از پروژه‌های ۱۵گانه تعادل‌بخشی مورد توجه قرار گرفت و اجرای آن شکل جدی‌تری یافت.
کشور ما در حوزه آب دچار کمبود است، چرا که مصارف با موجودی آب کشور تناسب ندارد. یکی از دلایل این عدم تناسب، به عدم مداخله مصرف‌کننده اصلی آب در مدیریت آن بازمی‌گردد، اما «بازار آب» طرحی نو درانداخت تا علاوه بر استفاده از مشارکت فعال ذینفعان، قیمت آب نیز واقعی شود.
اجرای بازار آب در دولت سیزدهم به دلیل اتخاذ رویکرد مردمی این دولت، جدی‌تر دنبال شده و سرعت بهتری یافته است. شرکت مدیریت منابع آب ایران در همین زمینه چند استان را برای اجرای بازار آب به عنوان پایلوت تعیین کرد.
استان قزوین یکی از استان‌های مجری بازار آب رسمی در کشور است که اجرای آن را با موفقیت پشت سر گذاشته است و اکنون در این حوزه دارای تجارب قابل توجهی است. به همین منظور با «محمد محجوب» مدیر پروژه بازار آب قزوین درخصوص اهداف و روند اجرای این طرح به گفت‌وگو نشستیم.
کارکرد اصلی و ضرورت بازار آب
محمد محجوب مدیر پروژه بازار آب قزوین در گفت‌وگو با شبکه خبری آب ایران، در خصوص دلایل و ضرورت اجرای بازار آب در قزوین اظهار داشت: قزوین به عنوان یکی از چند استان پایلوت از سال گذشته به دستور معاون وزیر نیرو در امور آب و آبفا مسئول برپایی بازار آب شد.
وی افزود: بازار آب به عنوان یک طرح دانش‌بنیان، با انواع ذینفعان و ذی‌مدخلان این موضوع، از کشاورز گرفته تا سرمایه‌گذار در حوزه کشاورزی، سیستم‌های دانشگاهی و اساتید دانشگاه‌ها تا اندیشکده‌های مرتبط و منتقدان و مؤیدان برپایی بازار آب و بخش بزرگی از نمایندگان دستگاه‌هایی که منافع یا تضاد منافع با بازار دارند، جلسات مختلفی برگزار و با آنها مذاکره شد.
مدیر بازار آب قزوین بیان داشت: در گام بعدی و براساس مفاد استخراج شده در جلسات مذکور، شیوه‌نامه بازار آب با لحاظ مسائل حقوقی و فنی تدوین و به عنوان خط راهنمای اصلی برای اجرای بازار آب، مصوب و اجرایی شد.
محجوب با اشاره به اهداف برپایی بازار آب خاطرنشان کرد: یکی از اهدافی اجرای بازار آب در قزوین تعیین قیمت واقعی آب بدون دخالت نهادهای رسمی و غیررسمی و صرفاً توسط خریدار و فروشنده بود.
وی درخصوص مزیت این اقدام بیان داشت: سال‌هاست وزارت نیرو در جا انداختن ارزش واقعی آب دچار مشکل است. در شرایطی که تعیین تعرفه‌های دستوری همواره با مقاومت مصرف‌کننده آب روبرو بوده، قیمت تعیین شده در بازار آب چون با موافقت ذینفعان روبروست، ارزش واقعی آب را مشخص کرد و مقاومت‌ها به حداقل رسید.
تحقق واقعی شعار «صرفه‌جویی» با راه‌اندازی بازار آب
مدیر بازار آب قزوین با بیان اینکه طرح بازار آب، به شعار صرفه‌جویی رنگ واقعیت بخشید، افزود: بخش صنعتی که آب را با قیمت توافقی از بازار خریداری می‌کند، وقتی با ارزش حقیقی آب روبرو می‌شود، سعی بیشتری به خرج می‌دهد تا از آب به معنای واقعی کلمه استفاده بهینه کند و حتی اقدام به مرمت زیرساخت‌های خود برای کاهش هدررفت می‌کند.
حفظ حیات آبخوان‌ها؛ مهمترین هدف بازار آب
محجوب، تعادل‌بخشی و ذخیره آب در آبخوان را یکی از مهمترین اهداف برپایی بازار آب خواند و اضافه کرد: برای تحقق این هدف مقرر شد تا در هر معامله‌ای در بازار آب، شرکت آب منطقه‌ای به جای اینکه مبلغی را به نفع دولت از طرفین معامله اخذ کند، ۱۰ درصد حجم خرید و فروش آب در اختیار آب منطقه‌ای قرار گیرد تا در آبخوان‌های استان ذخیره شده و باقی بماند. به این ترتیب حیات آبخوان‌ها نیز حفظ شده و به ثبات می‌‌رسد.وی با بیان اینکه این سیاست برای حفظ منابع آبی همه آبخوان‌های کشور به ویژه دشت قزوین حیاتی است، گفت: بر همین اساس مکانیزم بازار آب به گونه‌ای طراحی شده که اهداف تعادل‌بخشی و ذخیره را تحقق بخشیده و صرفاً یک بنگاه اقتصادی نیست.
بهره‌مندی از فرصت معامله آب منوط به ارائه محصول به جامعه
محجوب با اشاره به اینکه بازار آب یک چرخه اقتصادی کاملاً مستقل از سیستم تخصیصات دولتی است، اظهار داشت: کل مکانیزم بازار آب قزوین به گونه‌ای طراحی شده است که علی‌رغم دارا بودن کارگزار و نرم‌افزار دقیق محاسبات، بدون حتی یک ریال از بودجه دولتی پیش می‌رود.
وی با تأکید بر اینکه بازار آب کاملاً در بستر سیستم اقتصادی سیال و پویا و مبتنی بر سود طرفین فعالیت می‌کند، گفت: در این بازار که ساختاری همچون بورس دارد، کارگزار زمانی سود می‌کند که معامله انجام شود و سود کشاورز یا صنعت زمانی محقق می‌شود که در این بازار تحرک داشته و محصولی ارائه دهد.
محجوب خاطرنشان کرد: آب انفال است و کسی نمی‌تواند آن را بفروشد بلکه تنها پروانه بهره‌برداری به هر منظوری که لازم است صادر می‌شود و باید در ازای آب به جامعه چیزی بدهد و ممکن نیست که کسی تولید نداشته باشد و بتواند آب را در بازار بیاورد.
وی افزود: در بازار آب قزوین قیمت آب به گونه‌ای طراحی شده است، که آب هرچه با کیفیت‌تر باشد، قیمت بالاتری دارد.
کمک از جامعه‌شناسان برای بهبود ارتباط طرفین معامله
مدیر بازار آب قزوین یکی از ویژگی‌های این بازار را وجود دو کارشناس جامعه‌شناسی به منظور انجام مطالعات اجتماعیِ میدانی طرح برشمرد و اظهار داشت: بخش بزرگی از مشکلات در عدم تحقق اهداف طرح‌ها به ارتباط مسئولان و بهره‌برداران باز می‌گردد.
وی خاطرنشان کرد: ما در طرح بازار آب، درصدد برآمدیم تا به کمک علم جامعه‌شناسی راهی برای حل این مشکل پیدا کرده و گفتمان خود را به گفتمان بهره‌برداران نزدیکتر کنیم.
محجوب با بیان اینکه بازار آب قزوین براساس یک نقشه راه در پنج محور اقتصاد، محیط زیست، اجتماع، آب و کشاورزی کار خود را آغاز کرد، گفت: در همین راستا از پنج خُبره دانشگاهی دعوت کردیم تا نقاط ضعف و قوت بازار آب را در این پنج محور مورد بازنگری و ارزیابی قرار دهند تا بتوانیم در انتهای کار گزارش دقیق و جامعی از روند اجرا و اثرگذاری بازار آب به وزیر محترم نیرو ارائه دهیم.
شیوه‌نامه بازار آب هر استان باید بومی همان استان باشد
محجوب در خصوص میزان جامعیت شیوه‌نامه بازار آب قزوین نیز اظهار داشت: به نظر من این شیوه‌نامه می‌تواند الگوی خوبی برای کشور باشد ولی اینکه عملاً و دقیقاً در همه استان‌ها قابل اجرا باشد، امکان‌پذیر نیست. چرا که شرایط هر استان از نظر مواردی همچون اقلیم یا نظام اجتماعی با استان دیگر متفاوت است و شیوه‌نامه هر استان باید متناسب با شرایط آن استان بومی‌سازی شود.
وی اجرای بازار آب را الگوی کاملی برای استفاده بهینه از آب و تحقق صرفه‌جویی دانست و اظهار داشت: دلیل این امر آن است که بازار آب قزوین مبتنی بر منافع ذینفعان طراحی و اجرا شده است.
هم بهره‌وری کشاورزی؛ هم انتفاع کشاورز
محجوب گفت: تا پیش از اجرای بازار آب، کشاورز صرفه‌جو با کشاورزی که به صرفه‌جویی توجهی ندارد، تفاوتی نداشت؛ چون میزان آب صرفه‌جویی شده و ذخیره شده در کارت شارژ کشاورز، نه تنها برای کشت قابل استفاده نیست، بلکه قابل فروش به کشاورز دیگر و یا حتی قابل انتقال به کارت سال دیگر نیز نیست.
وی گفت: یعنی با طرح بازار آب کشاورز نه تنها بهره‌ور می‌شود، بلکه انتفاع می‌بیند. در واقع یک کشاورز که در طرح بازار آب به دلیل صرفه‌جویی انتفاع اقتصادی برده، برای افزایش این بهره مالی، زیرساخت‌های آبی خود را نیز بهبود می‌بخشد تا بتواند صرفه‌جویی بیشتری در مصرف آب داشته باشد.
مدیر بازار آب قزوین خاطرنشان کرد: در واقع بازار آب، علاوه بر استفاده بهینه از توان و خرد جمعی جامعه هدف، خلاقیت منجر به بهره‌وری بیشتر را نیز تقویت کرده است. ضمن اینکه رضایت و منتفع بودن کشاورز منجر به توسعه بازار آب شده و ذخیره آبخوان‌های استان را نیز تقویت می‌کند.
چرخه بازار آب؛ نجات‌بخش کشور از تنش آبی
وی با بیان اینکه انتهای چرخه بازار آب نجات‌بخش کشور از تنش آبی است، گفت: ما باید همه را وارد بازی آب کنیم. اشتباه ما این بوده که همیشه خودمان قانون تصویب کردیم بدون اینکه ذینفعان را در نظر بگیریم و همین مسئله منجر به عدم تحقق همه اهداف قوانین می‌شد.
محجوب با بیان اینکه مدیریت سیاسی و مدیریت شرکت آب منطقه‌ای استان حمایت کاملی از اجرای این طرح به عمل آوردند، اظهار داشت: اعتماد در لایه‌های مدیریتی یکی از دلایل موفقیت بازار آب قزوین بود.
مدیر بازار آب قزوین گفت: مردمی‌شدن تعیین قیمت و بهره‌وری از آب، منافع مشروع و غیرمشروع عده‌ای را به خطر می‌اندازد که اگر حمایت مسئولان نباشد، روبه‌رو شدن با دلالان آب بسیار مشکل خواهد بود.
