توسعه‌ای فراتر از نفت

روزی که سب بلاتر، رئیس سابق فیفا، میزبانی قطر را برای جام جهانی 2022 اعلام کرد، گفت «فوتبال به سرزمین‌های تازه‌ای می‌رود». جام ملت‌های آسیا مهر تایید دیگری بود بر این ادعا. هرچند فوتبال قطر در دنیا چندان آوازه‌ای ندارد و این تیم در جام جهانی اصلا خوش ندرخشید، اما در بازی‌های آسیایی، این قطر بود که عنوان قهرمانی را به‌دست آورد و این مقام بدون برنامه‌ریزی به هیچ عنوان قابل دستیابی نبود. یکی از این برنامه‌ریزی‌ها میزبانی رویدادهای بزرگی چون جام جهانی و جام ملت‌های آسیا بود.

اما این همه ماجراها نیست. قطر تنها در داخل مرزهای خود بر روی محبوب‌ترین ورزش دنیا سرمایه‌گذاری نمی‌کند. یک نمونه از این سرمایه‌گذاری‌ها را در خرید باشگاه‌های ورزشی می‌توان دید. مدت‌ها این خبر بر خروجی خبرگزاری‌ها خودنمایی می‌کرد که شیخ جاسم قطری در حال خرید باشگاه منچستر یونایتد است. حتی در ژوئن  2023 این خبر منتشر شد که «منچستریونایتد را به نام قطر زدند». اما در نهایت این جیم رتکلیف بود که توانست این باشگاه را از چنگ قطری‌ها درآورد. با این حال قطری‌ها آرام ننشستند و بخت خود را در جایی دیگر و باشگاه‌هایی دیگر به بوته آزمایش گذاشته‌اند. صندوق سرمایه‌گذاری قطر که مالکیت 100 درصدی باشگاه پاری‌سن ژرمن را در اختیار دارد، حالا و بعد از عدم موفقیت در خرید منچستریونایتد، به دنبال خرید باشگاه‌هایی از لیگ اسپانیا یا برزیل است. در میان این باشگاه‌ها، نام دو باشگاه مالاگای اسپانیا و سانتوس برزیل بیشتر به چشم می‌خورد. هرچند مالاگا از سال 2010 متعلق به عبدالله آل ثانی از خاندان حاکم قطر است و این تاجر ثروتمند بودجه هنگفتی را وارد این باشگاه کرد، اما مالاگا نتوانسته است موفقیت چندانی در لیگ اسپانیا به دست آورد. اگر صندوق سرمایه‌گذاری قطر بتواند مالاگا را بخرد، امیدهای این باشگاه برای تزریق ثروت از سوی این صندق برای دوباره اوج گرفتن باشگاه بیشتر خواهد شد.

رقابت برای خرید باشگاه‌های مشهور فوتبال دنیا در خاورمیانه هم‌چنان داغ است؛ پیشتر در سال 2008 شیخ  منصور از امارات متحده عربی، منچستر سیتی را خرید، صندوق سرمایه‌گذاری عمومی عربستان سعودی نیوکاسل را خرید و قطر اسپورتس هم در 2011 پاریسن‌ژرمن را مالک شد. این رقابت‌ها همچنان ادامه دارد. رقابت‌هایی که علاوه بر نقش سرمایه‌گذاری پول‌های نفتی صادرکنندگان نفت در ورزش دنیا، می‌تواند خود را به‌صورت بهبود وضعیت فوتبال و تیم‌های ملی این کشورها نیز نشان دهد. امسال و پس از اینکه جام جهانی فوتبال در سال گذشته با موفقیت در قطر برگزار شد، این کشور فاتح جام ملت‌های آسیا نیز شد و این همه مدیون برنامه‌های بلندپروازانه‌ای است که کشورهای حاشیه جنوبی خلیج فارس و به ویژه قطر برای به اوج رساندن نام‌شان در هر حوزه سرمایه‌گذاری که امکانش را داشته باشند، چیده‌اند و به مدد پول نفت تا به امروز توانسته‌اند در آن موفق عمل کنند.

قطر میزبان جام جهانی

از حاشیه میزبانی قطر برای جام جهانی فوتبال هم چقدر بگوییم کم گفته‌ایم. اسفند ماه سال 1397 ساندی تایمز نوشت دولت قطر درست ۲۱ روز قبل از اعلام این کشور به عنوان میزبان جام جهانی ۲۰۲۲، رقمی حدود ۴۰۰ میلیون دلار رشوه به فیفا پیشنهاد داده است. بر اساس گزارش ساندی‌تایمز دست‌ودل‌بازی‌های قطر برای به دست آوردن این میزبانی به همین‌جا ختم نمی‌شد و این کشور 480 میلیون دلار نیز در سه سال بعد از اعلام میزبانی به فیفا داده است. این گزارش‌ها باعث شد که فرضیه‌های خرید میزبانی جام جهانی از سوی قطر قوت بگیرد. در روز آغاز این بازی‌ها نیویورک‌تایمز گزارشی نوشت از شبی که قطر توانست میزبانی جام جهانی را به دست آورد. این روزنامه از میهمانی شامی نوشته بود با حضور نیکلا سارکوزی، رئیس‌جمهور فرانسه، میشل پلاتینی، و شیخ حمد بن جاسم آل ثانی و شیخ تمیم بن حمد آل ثانی که بعدها جایگزین پدرش شد. در حالی که پلاتینی تا قبل از این مهمانی مخالف میزبانی جام جهانی توسط کشوری بود که «هیچ سنت معنمی‌دار فوتبالی ندارد» و ف«اقد زیرساخت‌های اولیه مانند استادیوم‌های بزرگ است»، و «جام جهانی 2022 باید هر جایی برگزار شود به جز قطر»؛  به یکباره تغییر نظر داده و با میزبانی قطر موافقت کرد. یک هفته بعد از این ماجرا قطر میزبان جام جهانی اعلام شد. در سال 2019 پلاتینی توسط بازرسان فرانسوی بازداشت شد اما مدرکی علیه او وجود نداشت.

اما از همان زمان تا روز برگزاری بازی‌های جام جهانی، بازرسان آمریکایی و نیز فیفا مدام بر دریافت رشوه توسط هیات مدیره فیفا برای رای دادن به نفع قطر تاکید داشت. وزارت دادگستری ایالات متحده سه رای دهنده آمریکای جنوبی را به دریافت رشوه هفت رقمی برای انتخاب قطر برای میزبانی متهم کرد. ده‌ها نفر بازداشت و بازجویی شدند، تقریبا تمام 22 عضو کمیته که در رای‌گیری شرکت کرده بودند، متهم به فساد شده و برخی مدیران دستگیر شدند. اکثر آنها به اجبار از فیفا خارج و تعدادی از آنها به طور کلی از فوتبال محروم شدند.

پس از آن نشریه «اکیپ» فرانسه خبر داد قاضی پاریسی مسوول پرونده میزبانی جام جهانی 2022 قطر حکم بازداشت محمد بن همام رئیس سابق کنفدراسیون فوتبال آسیا به اتهام فساد و رشوه صادر کرده است.

در مارس ۲۰۱۴ ادعا شد که یک بنگاه مرتبط با کمپین قطر به جک وارنر عضو کمیته و خانواده‌اش تقریبا ۲ میلیون دلار پرداخت کرده ‌است. روزنامه دیلی تلگراف گزارش داد که اف‌بی‌آی آمریکا در حال بررسی این ادعاست. ادعا شد چندین مقام آفریقایی ۱٫۵ میلیون دلار از قطر دریافت کرده‌اند تا به نفع این کشور رای دهند. در اول ژوئن ۲۰۱۴ روزنامه ساندی تایمز ادعا کرد که اسنادی از جمله ایمیل‌ها، نامه‌ها و نقل و انتقالات بانکی به دست آورده که ثابت می‌کند بن همام بیش از ۵ میلیون دلار آمریکا برای حمایت از پیشنهاد قطر به مقامات فوتبال پرداخت کرده‌ است.

در نهایت این جام در قطر برگزار شد. با این حال حاشیه‌ها تمامی نداشت. دیدار افتتاحیه جام جهانی ۲۰۲۲، بین تیم‌های قطر و اکوادور شد. همزمان امجد طاها، کارشناس امور استراتژیک سیاسی، مدیر منطقه‌ای مرکز مطالعات و تحقیقات خاورمیانه با انتشار پیامی قطر را متهم به پرداخت رشوه سنگین به هشت بازیکن اکوادور کرد تا بازی افتتاحیه به سود میزبان به پایان برسد. او نوشت: قطر به هشت بازیکن اکوادور ۷.۴ میلیون دلار رشوه داده تا بازی افتتاحیه را شکست بخورند. این بازی در نهایت دو بر صفر به سود اکوادور به پایان رسید.

علامت سوال بزرگ پول‌پاشی‌ها

علامت سوال بزرگ این است که چرا قطر باید اینچنین خود را به آب و آتش می‌زد تا میزبانی جام جهانی را به‌دست آورد؟ این سوال هر پاسخی که داشته باشد، یک امر مسلم را نمی‌توان نادیده گرفت. تاثیر چنین رقابت‌هایی علاوه بر اقتصاد، بر دیگر بخش‌های کشور میزبان نیز غیرقابل کتمان است؛ از بخش‌های اجتماعی و فرهنگی گرفته تا خود رقابت‌های ورزشی و باشگاه‌ها و تیم‌های ورزشی. قطری‌ها کاملا به این امر واقف هستند. حالا کمتر کسی در دنیاست که نداند قطر کجاست و چه کشوری‌ست. قطر می‌دانست پول‌های «گازی» خود را کجا سرمایه‌گذاری می‌کند.

هر اتفاقی که افتاد جام جهانی سال 2022 برای قطر سودآوری بسیار به همراه داشت. قطری‌ها اقتصاد فوتبال خود را به‌طور شگفت‌آوری تغییر دادند. آنها تیم پاریسن‌ژرمن را خریدند و یک شبکه ورزشی قطری با خرید حق پخش مسابقات فوتبال، پول‌پاشی به فوتبال اروپا را آغاز کرد. این پول‌های بادآورده فسیلی نه تنها درآمد بازیکنان و باشگاه‌های فوتبال اروپا را افزایش داد بلکه باعث شد دیگر برای این باشگاه‌ها مطرح نباشد که آیا قطر با رشوه میزبانی جام جهانی را دریافت کرده است یا نه.

در مهر ماه سال 1400 سفیر قطر در روسیه در گفت‌وگو با خبرگزاری تاس اعلام کرد که: تاکنون دولت ما حدود ۲۰۰ میلیارد دلار برای سازماندهی مسابقات جام جهانی هزینه کرده است. به گفته وی، این مبلغ شامل هزینه‌های ساخت ورزشگاه، مترو، فرودگاه، شهر جدید و بندر بوده است.

فوربز هم در گزارشی نوشت که قطر برای پروژه‌های جام جهانی 2022، 220 میلیارد دلار هزینه کرد، این رقم 15 برابر بیشتر از هزینه‌ای بود که در سال 2018 دولت روسیه برای جام جهانی خرج کرد. با این حال فوربز معتقد است که کمتر از 10 میلیارد دلار برای ساخت ورزشگاه‌های قطر صرف شده است. بقیه بیشتر صرف پذیرایی، حمل و نقل و مخابرات شده است. مثلا در دوحه 36 میلیارد دلار برای ایجاد سیستم مترو، فرودگاه‌های جدید و هتل خرج شد. این گزارش می‌گوید که از سال 2010 تا 2020قطر به طور متوسط سالی 18.3 میلیون دلار برای جام جهانی هزینه کرد که حدود 10 درصد تولید ناخالص داخلی سالانه این کشور بود.  تولید ناخالص داخلی قطر 180 میلیارد دلار است. در مقام مقایسه، تولید ناخالص داخلی سالانه روسیه حدود 1.7 تریلیون دلار است، 9.5 برابر قطر؛ و این کشور برای جام جهانی 14 تا 15 میلیارد دلار هزینه کرد.

طبق گزارش فوربز، فیفا از جام جهانی قطر 7.5 میلیارد دلار درآمد داشت در حالی که قطر تنها 1.56 میلیارد دلار به دست آورد. درآمد قطر در درجه اول از گردشگری و سفرهای تجاری به دست می‌‌آید. اگرچه این رقم در مقایسه با هزینه‌های آنها بسیار ناچیز به نظر می‌رسد، اما واقعیت این است که اکثر کشورهای میزبان جام جهانی از برگزاری مسابقات در خاک خود سودی نمی‌برند. بسیاری از تاسیسات ساخته شده برای مسابقات اغلب قابل تبدیل شدن به پول نقد نیستند. برای کشور ثروتمندی مانند قطر، امید اصلی میزبانی این تورنمنت حول مقدار پولی که به دست می‌آمد متمرکز نبود. بلکه قطری‌ها امیدوار بودند که کشورشان در نقشه جهان دیده شود. میزبانی چنین رویدادی می‌تواند نقش مهم‌تری در تجارت خارجی، سیاست جهانی و گردشگری داشته باشد. در این مسابقات حدود یک میلیون گردشگر وارد قطر شدند و این کشور امیدوار است تا سال 2030 تعداد گردشگران به 6 میلیون نفر برسد. اما مهمتر از همه تاثیری است که این سرمایه‌گذاری‌ها بر خود فوتبال دارد.

میراث جام جهانی برای فوتبال قطر

اگر قطر از نظر مالی نتوانسته آنچنان درآمدی از جام جهانی داشته باشد، آیا جایی دیگر منفعتی دیگر وجود داشت که این کشور از آن بهره‌مند شود؟ احتمالا جواب این سوال مثبت است.

جام جهانی 2022 قطر بدون شک میراثی ماندگار بر این کشور کوچک خاورمیانه خواهد گذاشت. قطر به عنوان اولین کشور عربی میزبان مسابقات معتبر بین المللی فوتبال، در پیش از برگزاری این رویداد با چالش‌های لجستیکی متعددی روبرو شد. با این حال، دولت از این فرصت برای سرمایه‌گذاری قابل توجه در زیرساخت‌ها، گردشگری و صنعت ورزش استفاده کرد که تاثیری ماندگار بر قطر و منطقه خواهد داشت.

شاید مهم‌ترین میراث جام جهانی 2022 قطر، توسعه زیرساختی گسترده‌ای است که این کشور در آماده‌سازی برای مسابقات و همسو با چشم‌انداز ملی 2030 انجام داده است. در قطر و به عنوان بخشی از این پروژه، هفت استادیوم جدید و پیشرفته ساخته شد. این استادیوم‌ها برای میزبانی مسابقات جام جهانی طراحی شدند و مدت‌ها پس از مسابقات هم به عنوان مراکز ورزشی و سرگرمی در خدمت ورزش و مردم قطر خواهند ماند. از سویی ورزشگاه بین‌المللی خلیفه  که در سال 1976 افتتاح شده بود و یک ورزشگاه چند منظوره در دوحه قطر است، برای جام‌جهانی به طور کامل بازسازی شد. این ورزشگاه پس از افتتاح مجهز به فناوری‌هایی از جمله خنک‌کننده‌های هوشمند، سیستم‌های روشنایی دیجیتال، نمای بیرونی مدرن و… گردید؛ همچنین پس از تجهیز، رتبه چهار ستاره را از سیستم ارزیابی پایداری جهانی (GSAS) دریافت کرد.

جیسون مک‌اتیر، فوتبالیست سابق لیورپول درباره استادیوم‌های تازه‌ساخت قطر برای جام جهانی می‌گوید «آنها فقط استادیوم نیستند، بلکه آثار هنری هستند. من آنقدر خوش‌شانس بودم که این استادیوم‌ها را از نزدیک ببینم. اینها از نظر لجستیکی آماده هستند تا افراد مختلف از مشاغل مختلف را در خود جا دهند.»

وجود این استادیوم‌های پیشرفته برای قطر که به عنوان میزبان جام ملت‌های آسیا هم انتخاب شد، فرصت دیگری برای میزبانی رویدادی بزرگ فراهم آورد تا دوباره عظمت این ورزشگاه‌ها به رخ جهانیان کشیده شود. قطر علاوه بر ساخت استادیوم‌های جدید، خدمات مترو و تراموا دوحه را ارتقا داد، فرودگاه بین‌المللی دوحه را توسعه داد و یک بندر ترمینال کروز ساخت.

اما آنچه که از نظر ورزشی مهم است، موضوع دیگری است. تمامی آنچه که در بالا ذکر آنها رفت علاوه بر مزایای اقتصادی چون افزایش گردشگری، تاثیری ماندگار بر صنعت ورزش قطر خواهد داشت. این مسابقات کشور را مورد توجه جهانیان قرار داده و از این رو می‌تواند توجه بین‌المللی بیشتری را به تیم‌ها و لیگ‌های ورزشی قطر جلب کند و منجر به سرمایه‌گذاری بیشتر در این بخش و کمک به توسعه نسل بعدی ورزشکاران قطری شود. یورو نیوز در گزارشی از تاثیر جام جهانی بر ورزش قطر می‌نویسد که این بستر از طریق بنیان‌گذاری نسل شگفت‌انگیزی ایجاد شد که بیش از یک دهه است از قدرت ورزش برای غنی‌سازی زندگی مردم استفاده می‌کند. این چشم‌اندازها بر بیش از 35 کشور در سراسر آفریقا، آسیا و آمریکا تأثیر گذاشته است و به جوامع محلی کمک می‌کند تا از طریق فوتبال گرد هم‌آیند و تجهیزات مورد نیاز برای بازی و ساخت زمین‌های فوتبال با کیفیت را فراهم کنند تا جوانان فضایی برای جمع شدن و معاشرت داشته باشند.

ناصر الخوری، مدیر عامل بنیاد جنرشین امییزینگ، که مرکزی برای ارتقا سطح فوتبال کشور و نیز شناسایی استعدادهای قطری‌ست، به یورو نیوز می‌گوید: ما متعهد به فراتر رفتن از جام جهانی هستیم. ما مشتاقانه منتظر استفاده از فوتبال و سایر ورزش‌ها به عنوان ابزاری برای توسعه اجتماعی و توانمندسازی جوانان در سطح جهان هستیم.

از سویی گالف تایمز در گزارشی از میراث جام جهانی بر فوتبال منطقه نوشت: انتقال محمد صلاح فوتبالیست مصری به باشگاه فوتبال لیورپول را با کاهش اسلام هراسی و نژادپرستی، نه تنها در شهر لیورپول، بلکه به طور کلی در بریتانیا، مرتبط می‌دانند. مقاله‌ای در دانشگاه استنفورد و موسسه فناوری فدرال سوئیس  نشان داد که حضور صلاح در تیم لیورپول با کاهش قابل توجه جرایم ناشی از نفرت و کاهش موارد لفاظی اسلام هراسانه در رسانه‌های اجتماعی همراه بوده است. این یافته‌ها که «اثر صلاح» نامیده می‌شود، نشان می‌دهد که چگونه قرار گرفتن در معرض ستاره‌های ورزشی مسلمان می‌تواند تعصبات نسبت به مسلمانان را به طور گسترده‌تری کاهش دهد. در واقع، شعار هواداران لیورپول که می‌گفتند «اگر او گل بزند، من هم مسلمان می شوم!» در فوتبال انگلیس و اروپا که سابقه طولانی در نژادپرستی نسبت به بازیکنان با ریشه‌های قومی خارج از قاره دارد، کاملا بی‌سابقه است. ممنوعیت اخیر برخی از شهرهای فرانسه از نمایش جام جهانی فوتبال 2022 قطر در مکان‌های عمومی برای اعتراض به نقض حقوق بشر در قطر، با توجه به افزایش نژادپرستی، افزایش خشونت علیه مسلمانان فرانسوی و افزایش اسلام هراسی در این کشور، مسلما ریاکارانه است. کریم بنزما، فوتبالیست فرانسوی الجزایری الاصل، این را به بهترین نحو توصیف کرده و می‌گوید: «اگر گل بزنم، فرانسوی هستم. اگر این کار را نکنم، من عرب هستم.»

جام جهانی فوتبال قطر 2022 این پتانسیل را داشت که بر روی «اثر صلاح» بنا شود و به هواداران و جهان نشان دهد که چگونه یک کشور مسلمان می‌تواند با موفقیت میزبان جام جهانی باشد و با اسلام هراسی در سراسر جهان مقابله کند.

دستاوردها

این جمله لقلقه زبان بسیاری است که فوتبال امروزه تنها یک ورزش نیست. واقعیت هم البته همین است. فوتبالیست‌ها هم مشهورترین ورزشکارانی هستند که قادرند کارهایی انجام دهند که خارج از توان انجام دیگران است. فوتبالیست‌های ایرانی هنوز نگاه‌هایی را که در جام جهانی قطر و همزمان با بازی‌های تیم ملی ایران به این بازیکنان دوخته شده بود از یاد نبرده‌اند. و البته این موضوع تنها مختص ایران نیست.

در سال 2002، جنگ داخلی کشور ساحل عاج را دو شقه کرده بود و تا سال 2005، آینده‌ای به شدت تیره و تار بر این کشور آفریقایی سایه افکنده بود. دیدیه دروگبا، بازیکن محبوب تیم چلسی انگلیس، در پایان آخرین بازی تیم ملی ساحل عاج برای راه‌یابی به جام جهانی 2006، در مقابل دوربین‌های فیلم‌برداری خطاب به طرف‌های درگیر گفت:«تفنگ‌هایتان را زمین بگذارید و انتخابات برگزار کنید». حسی شورانگیز به وجود آمده بود که در چند هفته و ماه بعد تغییراتی بزرگ در کشور به وجود آورد. ویدئوی دروگبا بارها پخش شد و دو طرف درگیر در ساحل عاج تمایل بیشتری برای مذاکره نشان دادند و سرانجام بر سر آتش‌بس توافق شد. سال بعد دیدیه دروگبا، که بازیکن سال آفریقا شده بود، برای بازدید به مناطق تحت کنترل شورشی‌ها رفت. او آنجا پیشنهاد کرد بازی ۲۰۰۷ ساحل عاج در آبیجان (پایتخت کشور) با ماداگاسکار به بواکه، مرکز نیروهای شورشی منتقل شود؛ پشنهادی که دو سال قبل از آن کسی حتی جرات فکر کردن به آن را هم نمی‌کرد. هنوز هم کاملا مشخص نیست که رئیس‌جمهوری چگونه با این پیشنهاد موافقت کرد. بازی به نفع ساحل عاج تمام شد، با سوت پایان بازی، تماشاگران به زمین ریختند؛ و بازی نمادین در بواکه موجب شد که کشور یک بار دیگر متحد شود. این تنها نمونه کوچکی از دستاوردهای این ورزش است؛ فوتبال می‌تواند صلح برقرار کند.

فوتبال می‌تواند ابزار قدرتمندی برای توانمندسازی و شمول اجتماعی باشد. از این ورزش برای رسیدگی به مسائل اجتماعی مانند فقر، نابرابری جنسیتی و تبعیض استفاده شده است. سازمان‌هایی مانند Street Football World و Kick It Out از فوتبال برای به متن کشاندن جوامع به حاشیه رانده شده، فراهم کردن فرصت‌هایی برای آموزش، آگاهی از سلامت و توسعه جوامع استفاده کرده‌اند. ماهیت فراگیر فوتبال به افراد در هر سن، جنسیت و پیشینه اجازه می‌دهد تا وارد این وزرش شوند و به همان اندازه در فعالیت‌های آن شریک شوند.

فوتبال الهام بخش بسیاری از مناسک فرهنگی در سراسر جهان است. هواداران آیین‌ها و سنت‌های منحصربه‌فردی را در رابطه با تیم‌های مورد علاقه خود برگزار می‌کنند. شعارها، ترانه‌ها و حرکات خاص به نماد هویت و افتخار برای حامیان تبدیل می‌شود. علاوه بر این، فوتبال بر هنر، ادبیات و حتی فیلم تأثیر گذاشته است و منبع الهام برای فعالین این حوزه‌ها است. فوتبال ثابت کرده که ابزاری قدرتمند برای دیپلماسی و قدرت نرم در صحنه جهانی است. مسابقات و تورنمنت‌های بین المللی اغلب به عنوان بستری برای کشورها عمل می‌کنند تا فرهنگ، ارزش‌ها و هویت ملی خود را به نمایش بگذارند. میزبانی رویدادهای مهم می‌تواند تصویر یک کشور در جامعه جهانی را بهبود بخشد و دیپلماسی بین کشورها را ارتقا دهد. فوتبال می‌تواند کاتالیزوری باشد برای بحث‌های سیاسی و می‌تواند همکاری بین کشورهایی را که ممکن است روابط تیره‌ای داشته باشند، تقویت کند. تاثیر فوتبال بر محیط زیست هم غیرقابل انکار است. باشگاه‌های فوتبال اجرای شیوه‌های پایدار، کاهش ردپای کربن و حمایت از اهداف اجتماعی را آغاز کرده‌اند. فوتبال می‌توانند بر هواداران و حامیان مالی اثر بگذارند تا از آنچه بر سر کره زمین و جامعه می‌آورند آگاه‌تر شوند. این ورزش توانایی منحصربه‌فردی برای فراتر رفتن از مرزها، متحد کردن ملت‌ها و توانمندسازی افراد با پیشینه‌های مختلف دارد، و محرک قدرتمندی برای رشد اقتصادی، کاتالیزوری برای تغییرات اجتماعی، و پلت فرمی برای دیپلماسی و قدرت نرم است.

قطر از تمام این مسائل آگاه است. دستاوردهایی که قطر از برگزاری دو دوره بازی‌های جام جهانی و جام ملت‌های آسیا به دست آورده را باید از دو جنبه بررسی کرد. اول جنبه اقتصادی این بازی‌هاست که بررسی شد. دوم جنبه‌های غیراقتصادی است. اسکات مک اینتایر، نویسنده فوتبال، از وبسایت The Asian Game، معتقد است که گسترش جام جهانی به کشورهای کوچکتر آسیا دلیل سرمایه گذاری بیشتر در این ورزش است. او به خبرگزاری فرانسه گفت « کشورهای آسیایی که به طور مداوم در جام جهانی حضور دارند، در لیگ‌های داخلی خود سرمایه‌گذاری‌های بسیار دارند. اما دیگر تیم‌ها چون ازبکستان و اردن انگیزه‌های بیشتری نیاز دارند».

قطر یکی از بزرگترین صادرکنندگان گاز طبیعی مایع در جهان است، این کشور نقش میانجی بین‌المللی را در مناقشات منطقه‌ای ایفا کرده و تضمین‌کننده خروج آمریکایی‌ها از افغانستان در آگوست 2021 بود و میزبانی مذاکرات غیرمستقیم بین مقامات آمریکایی و ایرانی در دوحه را بر عمده داشت. این کشور پشتیبان شبکه رسانه‌ای الجزیره است.

آنا جیکوبز، تحلیلگر ارشد خلیج فارس در گروه بین المللی بحران، در مصاحبه با سی‌ان‌ان می‌گوید: «من فکر می‌کنم قطر نمی‌خواهد فقط یک قدرت بزرگ در زمینه انرژی باشد. به نظر من آنها تلاش می‌کنند در کمک به تلاش‌های بین‌المللی برای حل مناقشات منطقه‌ای نقش ایفا کنند».

تیم فوتبال قطر چگونه رشد کرد؟

جام ملت‌های آسیا ابعاد کوچکی از جام جهانی است اما برای فوتبال قطر، این ابعاد تغییر ماهیت دادند. قطر این جام را در خانه نگه داشت تا ثابت کند فوتبال، حوزه‌ای اقتصادی، فرهنگی و ورزشی است که باید روی آن سرمایه‌گذاری کرد.

آوردهای جام جهانی برای قطر، می‌تواند در مقیاسی کوچکتر در جام ملت‌های آسیا برای قطر تکرار شود، اما وقتی قطری‌ها جام این رقابت‌ها را بالای سر بردند، این مقیاس دیگر کمتر از جام جهانی نبود. حالا بازیکنان فوتبال قطر را در دنیا به نام قهرمان رقابت‌های آسیایی می‌شناسند، فرقی ندارد چه نوع قهرمانی، با رشوه یا بی‌رشوه! آنها قهرمان هستند. مهم این است چشم باشگاه‌های بزرگ دنیا حالا نسلی از فوتبالیست‌های عرب را می‌بیند که به همت اقتصادی رو به رشد و مدیریت این اقتصاد سریع‌الرشد، آینده‌ای روشن و وسیع را برای این کشور بسیار کوچک خاورمیانه‌ای ترسیم می‌کنند.

بعد از پایان بازی‌ها، تیم ملی قطر در رده‌بندی فیفا بیست پله صعود کرد و در رده 38 جهان و پنجم آسیا قرار گرفت.

تیم فوتبال قطر تا قبل از 1970 هیچ بازی رسمی با هیچ کشوری انجام نداده بود. این کشور پس از ورود آرام به بازی‌های ملی، در سال 1981 به فینال مسابقات قهرمانی جوانان جهان در استرالیا رسید و برزیل و انگلیس را در این راه شکست داد و در اوایل دهه 1990 قبل از قهرمانی در جام خلیج فارس به مرحله یک چهارم نهایی المپیک بارسلونا راه یافت.

اما تلاش برای بهبود واقعی تیم ملی به گونه‌ای که بتواند در سطح جهانی رقابتی‌تر عمل کند در آغاز قرن شتاب گرفت. قطر پس از کسب نتایج خوب زیر نظر مربیان برزیلی در دهه‌های گذشته و موفقیت در المپیک و جام خلیج فارس زیر نظر سباستیائو لاپولا، به دنبال این بود که آیا می‌تواند استعدادهایی را از آمریکای جنوبی به تیم فوتبال خود اضافه کند یا نه.

علیرغم سخت‌گیرانه بودن قوانین تابعیت قطر، در سال 2004 این کشور تلاش کرد تا سه بازیکن برزیلی ایلتون، دده و لئاندرو را که در آن زمان بازیکنان مهمی در بوندسلیگای آلمان بودند، به خدمت بگیرد. این سه نفر هیچ ارتباط قبلی با قطر نداشتند، اما تلاش برای عضویت آنها در تیم ملی قطر در نهایت توسط فیفا ممنوع اعلام شد. بعدها قوانین فیفا تشدید شد تا بازیکنان مجبور شوند «ارتباط واضحی» را با کشوری که می‌خواهند تابعیتش را قبول کنند، داشته باشند. طبق قوانین بازیکنان باید قبل از داشتن تابعیت مدت زمانی را در کشور هدف زندگی کرده باشند.

قوانین سختگیرانه فیفا، واردات استعدادهای فوتبالی را برای قطر دشوارتر کرد. بنابراین آنها روش ارتقای سطح فوتبال خود را تغییر دادند و روی توسعه آنچه که دارند تمرکز کردند.

قطر به تلاش‌های خود ادامه داد و جذب استعدادها را مطابق با مقررات جدید پی گرفت؛ سباستین سوریا اروگوئه‌ای برای بازی در لیگ قطر در سال 2004 دعوت شد و دو سال بعد معیارهای لازم برای تابعیت قطر را کسب کرد؛ به دنبال او تعدادی دیگر از بازیکنان خارجی از کشورهای مختلف مسیرهای مشابهی را دنبال کردند. لوکاس مندز برزیلی و پدرو میگل پرتغالی از جمله این بازیکنان هستند. در بازی‌های انتخابی جام جهانی 2018 روسیه، تیم ملی قطر 11 بازیکن قطری و 16 بازیکن خارجی داشت. در این میان 9 بازیکن آفریقایی که ملیت‌هایی از غنا، مراکش، ساحل عاج، جمهوری کنگو، مصر، سنگال و الجزایر داشتند از همه بیشتر به چشم می‌خورد؛ در کنار آنها دو بازیکن برزیلی، یک بازیکن اروگوئه‌ای،‌ یک بازیکن فرانسوی و دو بازیکن از بحرین و یک بازیکن از عربستان هم برای این تیم بازی می‌کردند. هرچند تنها تیم فوتبال قطر نیست که از بازیکنان خارجی استفاده می‌کند و مثلا تیم هندبال این کشور با بازیکنانی از کشورهای مختلف توانست قهرمان جهان شود درحالی که تنها دو بازیکن قطری‌الاصل داشت، با این حال تمرکز قطر بر چشم‌اندازهای بلندمدت و توانایی کشور برای توسعه بازیکنان بومی بیشتر شده است. نمونه‌اش را امسال در ظهور بازیکنی چون اکرم عفیف دیدیم که به عنوان بهترین گلزن و بهترین بازیکن جام ملت‌های آسیا انتخاب شد. او سه رکورد را به نام خود به ثبت رساند: نخستین بازیکن در تاریخ جام ملت‌های آسیا که در فینال هت‌تریک‌ کرد، نخستین بازیکنی که در جام ملت‌های آسیا ۲۰۲۳ هت‌تریک کرد، نخستین بازیکنی که در تاریخ جام ملت‌های آسیا سه پنالتی را در فینال گل کرد.

تقریبا 19 سال پیش، آکادمی یک میلیارد پوندی اسپایر Aspire با هدف یافتن و پرورش بهترین استعدادها در فوتبال و سایر ورزش‌های قطر تأسیس شد، معتز عیسی برشیم، که در المپیک توکیو طلای پرش ارتفاع را به دست آورد، از این آکادمی فارغ التحصیل شده است.

در فوتبال، آکادمی اسپایر سالانه 5000 نوجوان 11 ساله را از سراسر قطر و گاه از دیگر کشورها گرد هم می‌آورد تا بهترین و آینده‌دارترین استعدادها را شناسایی کرده و با اهدای کمک هزینه‌های تحصیلی، هفت سال را در کنار مربیان ورزشی آموزش ببینند.

این آکادمی از مربیانی بهره می‌برد که آموزش دیده بهترین کلاس‌های اروپا بوده‌اند. به عنوان مثال فلیکس سانچز مربی جوانان در آکادمی مشهور لاماسیا بارسلونا بود. او در سال 2006 توسط اسپایر استخدام شد و بازیکنانی در رده‌های سنی مختلف را زیر نظر گرفت و مدیریت تیم زیر 19 سال، زیر 23 سال و بعدها تیم بزرگسالان قطر را بر عهده گرفت. وی هم‌اکنون هدایت تیم ملی فوتبال اکوادور را برعهده دارد.

احمد خلیل دروازه بان سابق قطر که در جام خلیج فارس سال 1992 برای تیم ملی بازی کرد، به بی‌بی‌سی اسپورت گفته بود: «اسپایر نقش مهم و حیاتی در ورزش قطر دارد.» بازیکنان تیم ملی به عنوان بازیکنان جوان با سانچز در اسپایر شروع کردند و با سرمربی‌گری وی به تیم ملی رفتند. او مربی بود که بازیکنان تیم ملی قطر را پرورش داد و بزرگ کرد.

در سال 2014، قطر با مربیگری سانچز با تیمی متشکل از بازیکنان آکادمی اسپایر قهرمان زیر 19 سال آسیا شد. پنج سال بعد، چند تن از آن بازیکنان و مربی سانچز بخشی از تیمی بودند که ژاپن را شکست داد و جام ملت‌های آسیا را برد. شبکه جهانی بی‌بی‌سی انگلیسی به نقل از عاصم مادیبو، هافبک قطری نوشته: «همه ما با یک مربی کنار هم آمدیم. من اکنون از 11 یا 12 سالگی با این فرهنگ بزرگ شده‌ام، بنابراین رسیدن به اینجا به اوج برای ما یک چیز بزرگ است.» گرگ برهالتر، مربی تیم ملی ایالات متحده آمریکا، که قبلا از آکادمی اسپایر بازدید کرده بود، می‌گوید: «با نگاهی دقیق به کاری که قطری‌ها انجام می‌دهند، شبیه آن چیزی است که یک تیم باشگاهی انجام می‌دهد. آنها با یکدیگر وقت می‌گذرانند، به بازی‌ها نگاه می‌کنند، آن را تجزیه و تحلیل کنند. این یک مدل واقعا منحصر به فرد است و من از اینکه ببینم قطری‌ها در جام جهانی چگونه بازی می‌کنند هیجان زده هستم زیرا آنها واقعا نقشه‌ای برای آماده سازی تیم خود دارند.»

علاوه بر این، بازیکنان بومی این تیم مدام در کنار حریفان باکیفیت و باتجربه، آموخته‌های خود را به بوته آزمایش می‌گذارند. فوتبال قطر با ثروت فوق‌العاده خود، هزینه‌ این برنامه‌ها را می‌پردازد. از اوایل دهه 2000 میلادی نام‌آوران بسیاری در فوتبال دنیا وارد قطر شدند، در آنجا ماندند یا کوتاه مدتی دانسته‌های خود را به تیم‌های باشگاهی این کشور منتقل کردند؛ کسانی چون مارسل دسایی، ملی‌پوش فرانسوی در الغرافه و القطر توپ زد، پپ گواردیولا سابقه حضور در الاهلی را در کارنامه خود ثبت کرد، ژاوی هرناندز پیراهن السد قطر را پوشید و جیمز رودریگز در الریان قطر بازی کرد. نقشی که حضور چنین بازیکنانی در ارتقای فوتبال قطر بازی کرد غیر قابل انکار است.

مسیری که بازیکنان قطر برای رشد و پیروزی در کنار هم طی کرده‌اند با «پول»، «برنامه‌ریزی» و «آینده‌نگری» فرش شده است. زیربناهای رشد فوتبال قطر، از دو دهه پیش ایجاد شد و تیم را در مسیر درستی قرار داد، مسیری که آنها را به قهرمانی آسیا رساند و نگاه‌ باشگاه‌های برتر دنیا را به ظهور استعدادهای جدید جلب کرد.

مک مانوس فوتبالیست اسکاتلندی می‌گوید: «بله، پول زیادی خرج می‌شود، اما آنها دیگر به دنبال راه حل‌های سریع‌الوصول نیستند و اکنون نتایج این برنامه‌ریزی‌ها را می‌بینند.»

احمد خلیل ملی‌پوش اسبق فوتبال قطر به شبکه جهانی بی‌بی‌سی می‌گوید: «فوتبال پر از شگفتی است و ما امیدواریم بتوانیم شگفتی‌ساز شویم. انتظار دارم تیم ملی قطر چشم جهان را به خود خیره کند.»