داستان قمار نفتی ونزوئلا

الیاس فرر |  لوموند

هنگامی که در ماه نوامبر در شهر کاراکاس پرسه می‌‌‌زدم، ترافیک خسته‌‌‌کننده‌‌‌ای در جریان بود که البته کاری هم از دست کسی برای حل آن برنمی‌‌‌آمد. همین دوسال پیش بود که رانندگان ونزوئلایی نمی‌‌‌توانستند بنزین پیدا کنند. در سال ۲۰۲۰، این کشور ثروتمند نفتی از تولید سوخت خود ناتوان بود و باید منتظر تانکرهای ایرانی می‌‌‌ماند تا محصول تصفیه‌شده را به این کشور برسانند. اما در فروشگاه‌‌‌های سطح شهر، وضعیت قفسه‌‌‌هایی که پر از محصولات بود، با تصاویری که طی سال‌های گذشته به ما از ونزوئلا نشان می‌‌‌دادند، متفاوت بود.

قیمت محصولات نیز اغلب به دلار آمریکا درج شده بود و از بولیوار، واحد پول ملی ونزوئلا خبری نبود. مراکز خرید، فروشگاه‌‌‌ها و رستوران‌‌‌ها پر از مشتری بودند و این امکان وجود داشت که با حدود ۱۸دلار در یک رستوران زنجیره‌‌‌ای معروف، برگر و سیب‌‌‌زمینی خورد؛ وضعیتی که برای من بسیار گیج‌‌‌کننده بود. در طول اقامتم شاهد برگزاری بازی بیسبال بین تیم‌‌‌های ونزوئلایی نیز بودم. طرفداران پرانرژی در استادیوم جمع شده و مشغول شادی بودند. در همین زمان دوستان محلی‌ام گفتند از اینکه صندلی‌‌‌های استادیوم دوباره پر شده خوشحالند؛ زیرا در گذشته و در اعماق بحرانی که کشور را به سوی ویرانی می‌‌‌برد، مردم اشتیاق چندانی برای لذت بردن در استادیوم‌‌‌ها نداشتند.

البته به نظر می‌رسد بهبود اقتصادی، به‌شکل برابر اتفاق نیفتاده است. در بخش شرقی و ثروتمندتر کاراکاس، جایی که شرکت فراری شعبه جدیدی را تاسیس کرده است، افراد محلی درحال ساخت خانه‌‌‌ها و دفاتر جدید و فانتزی هستند. جبهه بین‌المللی نیز در حال تغییر است. زمانی که وارد ونزوئلا شدم، مادورو، رئیس‌جمهور این کشور در کنفرانس تغییرات اقلیمی سازمان ملل متحد شرکت کرد و با مکرون، همتای فرانسوی خود دیدار کرد و مکرون پیشنهاد داد که پس از این جلسه با مادورو تماس تلفنی داشته باشد.

  نگاهی به وضعیت امروز ونزوئلا

از زمان شروع مشکلات اقتصادی ونزوئلا در سال ۲۰۱۴، حدود ۵ تا ۷میلیون ‌‌‌نفر این کشور را ترک کرده‌اند و برای اعضای خانواده خود در ونزوئلا دلار می‌‌‌فرستند. به این ترتیب استفاده از دلار آمریکا رواج یافت و روند تورمی را کند کرد؛ زیرا به این ترتیب بخشی از اقتصاد از کاهش ارزش پول ملی کشور در امان بود. تولید نفت هم به‌آرامی افزایش یافته؛ به‌خصوص پس از حمله روسیه به اوکراین که آمریکا و کشورهای اروپایی تصمیم گرفتند نفت بیشتری از ونزوئلا بخرند و تحریم‌‌‌هایی را که بر اقتصاد این کشور وضع کرده بودند اندکی کاهش دهند. در این بین دولت ونزوئلا نیز به دنبال افزایش تولید داخلی و مهم‌تر از آن تشویق دیگران به صادرات بود.

در چنین شرایطی، صادرات محصولات معدنی به یکی از مهم‌ترین درآمدهای صادراتی ونزوئلا تبدیل شده است. خاک ونزوئلا پر از طلا، الماس و دیگر فلزات گرانبهاست؛ اما با کشف نفت در اوایل قرن بیستم، بخش‌‌‌های داخلی ونزوئلا خالی از سکنه شده و بسیاری از ذخایر معدنی آن دست‌‌‌نخورده باقی مانده است. در حالی که برخی شرکت‌های خارجی علاقه‌مند به بهره‌‌‌برداری از این معادن هستند، ارزش آنها در مقایسه با درآمدهای حاصل از طلای سیاه ناچیز است. دولت سوسیالیستی مادورو، امتیازاتی را به کسب‌وکارهای خارجی و محلی داده است. کنترل‌‌‌های قیمتی تا حدودی از بین رفته و شرکت‌های دولتی شروع به فروش سهام خود در بازار سهام ملی ونزوئلا کرده‌اند. مناطق ویژه اقتصادی آماده شده و درحال بازگرداندن توریسم به ونزوئلا هستند.

در ۱۲ماه منتهی به اوت ۲۰۲۲، بولیوار ونزوئلا به شکل شگفت‌‌‌انگیزی دوره‌‌‌ای از ثبات را تجربه کرد. با این حال هنوز بسیاری از سرمایه‌گذاران خاطره مصادره‌‌‌ها، بدهی‌‌‌های اوراق و ابرتورم را به یاد دارند. حتی اگر اقتصاد درحال بهبود باشد، باز هم با آنچه در سال‌های گذشته بود فاصله بسیاری دارد. مطابق اعلام صندوق بین‌المللی پول، تولید ناخالص داخلی ونزوئلا هنوز ۶۲درصد کمتر از سال ۲۰۱۴ و زمانی است که بحران آغاز شد. درست است که کشورهای آمریکای لاتین هنوز نتوانسته‌اند به آن فراوانی که بین سال‌های ۲۰۰۰ تا ۲۰۱۴ و به دنبال رونق کامودیتی‌‌‌ها داشتند برسند؛ اما سقوط به عمق ونزوئلا را هم تجربه نکرده‌اند.

نرخ تورم رسمی برای ۱۱ماه سال ۲۰۲۲، ۱۴۵درصد اعلام شده که خبر خوبی برای کسانی است که به اعداد ۶رقمی برای تورم عادت کرده بودند. همچنین مطابق اعلام رسمی، در ابتدای ژانویه ۲۰۲۲، هر یک‌دلار برابر با ۶/۴بولیوار بود؛ اما در یکم دسامبر هر دلار به ۲۵/۱۱بولیوار رسید. بسیاری از کارکنان، به‌خصوص در بخش خدمات، از جمله پزشکان و معلمان حقوق خود را به بولیوار دریافت کرده و قدرت خرید خود را به‌سرعت از دست می‌دهند. در همین حال، صاحبان کسب‌وکار یا خوداشتغالی می‌‌‌توانند دستمزد خود را به دلار مطالبه کنند، بنابراین می‌‌‌توانند سبک زندگی پایدارتری داشته باشند.

هرچند قفسه مغازه‌‌‌های محلی از کالاهایی از سراسر جهان پر شده؛ اما هنوز تنها کسانی توانایی خرید  دارند که درآمد دلاری داشته باشند. افراد فقیر همچنان باید به بسته‌‌‌های غذایی یارانه‌‌‌ای که دولت به آنها می‌دهد تکیه کرده یا از مغازه‌‌‌های خیابانی خرید کنند که آرد و میوه می‌‌‌فروشند. ثروت سیاسی روسای‌جمهور ونزوئلا به شکل تاریخی به بازار نفت وابسته بوده است. هوگو چاوز که دوران ریاست‌جمهوری‌اش از ۱۹۹۹ تا ۲۰۱۳ به طول انجامید، بر رونق کامودیتی‌‌‌ها سوار شد. در دوران ریاست‌جمهوری او، تولید ناخالص داخلی ونزوئلا چهاربرابر شد. در سال ۱۹۹۸، سالی که چاوز برای اولین بار در رقابت ریاست‌جمهوری برنده شد، تولید ناخالص داخلی ۹۱میلیارد دلار بود. در سال ۲۰۱۲، یک‌سال قبل از فوت او در دفترش، این شاخص به بالاترین سطح خود، یعنی ۳۷۲میلیارد دلار رسید. پروژه انقلاب بولیواری او تحصیلات، سلامت و مسکن را برای بسیاری از فقرای کشور فراهم کرد. در کنار آن سایر طرح‌‌‌های یارانه‌‌‌ای او نیز برقرار بود. او همچنین به بسیاری از کشورها و جوامع فقیرتر با تخفیف، سوخت عرضه کرد.

در سال ۲۰۱۳، بسته قیمتی اوپک برای نفت که ونزوئلا هم عضوی از آن است، به ۱۰۹دلار برای هر بشکه رسید و پس از آن قیمت‌ها به‌سرعت شروع به سقوط کرد. پس از مرگ چاوز، معاون او نیکولاس مادورو، اداره امور را به دست گرفت. در سال ۲۰۱۶، هدف‌گذاری قیمتی برای نفت ۷۶/۴۰دلار تعیین شد. در این شرایط، جیب دولتی که می‌‌‌توانست برای هرچیزی که می‌‌‌خواهد پول خرج کند، ناگهان خالی شد. در ابتدا، واکنش دولت به این اتفاق چاپ پول بود تا بتواند هزینه‌‌‌های خود را پرداخت کند؛ اما در ادامه این اقدام عامل ابرتورمی شد که ونزوئلا را بدنام کرد. از سال ۲۰۱۵، تحریم‌‌‌هایی که به رهبری ایالات‌متحده وضع شد، شروع به ضربه‌‌‌زدن به اقتصاد ونزوئلا کرد. البته این افراد بودند که تحریم می‌‌‌شدند؛ اما آسیب آن به کل کشور می‌‌‌رسید. در کنار سایر موارد، دولت دیگر امکان دریافت وام و دسترسی به بازارهای بین‌المللی را هم نداشت. نفت ونزوئلا در آمریکا ماند و دارایی‌‌‌های این کشور هم بلوکه شد؛ بانک‌های غربی نیز از پرداخت وام به این کشور خودداری کردند. پس از چندسال، اقتصاد صاحب بزرگ‌ترین ذخایر نفتی شناخته‌شده جهان بسیار کوچک شد.

در سال ۲۰۱۹، دولت ترامپ، رئیس وقت پارلمان ونزوئلا و چهره شاخص اپوزیسیون یعنی گوایدو را به‌عنوان رئیس‌جمهور موقت تا زمان برگزاری انتخابات آزاد و عادلانه به رسمیت شناخت. ائتلاف غرب و کشورهای آمریکای لاتین در به رسمیت شناختن گوایدو و تحریم ونزوئلا به‌خوبی دنبال شد. در این شرایط مادورو دیگر رئیس‌جمهور نبود؛ بلکه یک غاصب غیرقانونی بود که جداافتاده و منفور شده بود. به نظر می‌رسید روزهای مادورو به شماره افتاده بود. البته امروز مادورو دیگر آن فرد منفور سال‌های گذشته نیست. اغلب دولت‌‌‌های کشورهای آمریکای لاتین ار جمله برزیل، کلمبیا و آرژانتین که روزی خواهان حذف او بودند، امروز خود به‌واسطه رای‌‌‌دهندگان برکنار شده‌اند. امسال هم مکرون، رئیس‌جمهور فرانسه به طور عمومی از آمریکا خواست تا اجازه دهد سوخت‌‌‌های فسیلی ونزوئلا در اروپا به فروش برسد. فرانسه در سال ۲۰۱۹ گوایدو را به‌عنوان رئیس‌جمهور قانونی به رسمیت شناخته بود.

امسال دولت بایدن حداقل دو نماینده را به ونزوئلا فرستاد تا با مادورو که دوباره در گفتمان غربی به‌عنوان رئیس‌جمهور ونزوئلا شناخته می‌شود مذاکره کنند. بایدن در این خصوص شرایط سختی را تجربه می‌کند. از یک طرف نمی‌‌‌تواند به‌یکباره تغییر موضع دهد و مادورو را دوست خود اعلام کند؛ به‌خصوص در شرایطی که روسیه دشمن تلقی می‌شود و از طرف دیگر پالایشگاه‌‌‌های تگزاسی و مشتری‌‌‌های اروپایی به نفت و گاز ونزوئلا نیاز دارند. امروز اجبار به تغییر رژیم در ونزوئلا بعید به نظر می‌‌‌رسد. با کاهش تعدادی از تحریم‌‌‌ها، دولت ایالات‌متحده چاوزیست‌‌‌ها و مخالفان ونزوئلا را در مکزیک بر سر میز مذاکره آورده و هدف نیز برگزاری انتخابات آزاد و عادلانه است.

تا اینجا دولت بایدن گشایش‌‌‌هایی را در زمینه انرژی ایجاد کرده است. به شرکت شورون اجازه استفاده از نفت ونزوئلا داده شده و شرکت‌های انرژی اروپایی رپسول و انی نیز برای بازپرداخت بدهی‌‌‌ها مشتری نفت این کشور هستند. علاوه بر این دارایی‌‌‌های بلوکه‌شده ونزوئلا در بانک‌های غربی آزاد شدند تا صرف سرمایه‌گذاری در بخش سلامت، آموزش و زیرساخت‌‌‌های این کشور با نظارت سازمان ملل شوند.

منبع: روزنامه دنیای اقتصاد