صلح استراتژیک
احتمال بازگشایی سفارت عربستان در ایران در روز عید فطر
درحالی که «سال بد» آخرین نفس‌هایش را می‌کشید، یک خبر خوب جامعه ایران را امیدوارتر کرد. در آخرین روزهای سال ۱۴۰۱ ایران و عربستان پس از ۷ سال کشمکش و درگیری مستقیم و غیر مستقیم تصمیم گرفتند، روابط خود را از سرگیرند سفارتخانه‌ها و نمایندگی‌های خود را بازگشایی کنند.
به گزارش «انرژی امروز» از روزنامه سازندگی، این اتفاق مثبت که با میان‌داری دبیر شورای عالی امنیت ملی به نتیجه رسید بلافاصله اثر خود را روی بازارها گذاشت و از جمله قیمت دلار با کاهش قابل توجهی مواجه شد اما این اتفاق ادامه پیدا نکرد و دلار دوباره در مسیر افزایش قرار گرفت. چرا کاهش قیمت دلار تداوم پیدا نکرد؟ چون بازارها نشان دادند افق‌های اخیر اگرچه می‌تواند منافع امنیتی کوتاه مدت برای طرفین داشته باشد اما منافع اقتصادی بلندمدت آن نامشخص و اثرات آن بر بازارها به خصوص بازار ارز محدود است.
از نظر اقتصاددانان عواملی که در سال گذشته روی نرخ دلار رگذار بود در سال ۱۴۰۲ همچنان وجود دارند. از جمله این عوامل می‌توان به دو ابرچالش «کسری بودجه» و «ناترازی نظام بانکی» اشاره کرد که هر دو راه‌حل اقتصادی دارند. از نطر اقتصاددانان بازار ارز کشور در محاصره سه نیروی مخرب رفتار شده که رفع چالش‌های این بازار منوط به رفع هر سه عامل است. نخستین عامل مخرب بازار ارز سوء مدیریت اقتصادی است. دومین عامل را باید در تنش در روابط خارجی دنبال کرد و در نهایت سومین عامل به تنش در مسائل داخلی ارتباط دارد. تقریباً تمامی بحران‌های ارزی چند دهه گذشته به نحوی به این سه عامل مرتبط بوده‌اند و این سه عامل به نحوی کم یا زیاد در شکل‌گیری و تداوم شوک‌های ارزی نقش آفرینی کرده اند. بنابراین برای جلوگیری شوک‌های ارزی باید تنشها داخلی را کم کرد، با جهان تعامل رسید و افراد شایسته را در پست های مهم اقتصادی کار گمارد.
چشم‌انداز رابطه با عربستان
رویکرد اخیر نظام حکمرانی در حوزه سیاست خارجی این رده که ضمن حفظ تنش با غرب با کشورها عربی حاشیه خلیج فارس به خصوص عربستان تنشها را کاهش دهد. اما توافق‌های اخیر اگر چه می‌تواند منافع امنیتی کوتاه مدت برای طرفین داشته باشد اما منافع اقتصادی بلند مدت آن نامشخص و اثرات آن بر بازار ارز کشور محدود است.
به عقیده اقتصاددانان با وجود تلاش‌های دیپلماتیک برای رفع کدورت ایران و عربستان همچنان چشم‌انداز روابط بین‌الملل مبهم است و برای بهبود مناسبات اقتصاد کشور نیاز رفع تحریم‌های بین المللی داریم. به همین دلیل اقتصاددانان معتقدند تنش‌زدایی از رابطه با عربستان اگر چه بسیار لازم است اما کافی نیست و سیاست‌گذار دیپلماسی باید به تنش‌زدایی رابطه با دیگر همسایگان همچنین بهبود مناسبات با اروپا و امریکا توجه ویژه نشان دهد.
هویت برخی جریان‌های سیاسی در کشور به ضدیت با هیات حاکمه در عربستان گره خورده و این جریان هر زمان که مجالی پیدا کرده به تخریب روابط دیپلماتیک روابط ایران و ریستان پرداخته است. بیش از ۴ دهه است که این خصومت زبان مردم ایران ادامه پیدا کرده و منافع آن به طور مشخص به حساب کشورهای متخاصم ایران از جمله اسرائیل واریز شده است. نشان به آن نشان که در سایه خصومت ایران و عربستان، اسرائیل به شکلی خزنده روابط خود را با کشورهای عربی ترمیم کرد.
به همین دلیل ارزش کار دبیر شورای عالی امنیت ملی برای آشتی دادن دو حکومت در این مقطع خاص بسیار مهم است و باید از آن حفاظت و حراست کرد. در همین زمینه شنیده می شود که دو کشور قرار است در پایان ماه مبارک رمضان و شاید در روز عید فطر سفارتخانه‌های خود را بازگشایی کنند تا روابط دو کشور شکل کاملا رسمی به خود گیرد.
اخيراً وزیر امور خارجه ایران در دیدار با همتای عربستانی خود با اشاره به اینکه اراده مقامات عالی دو کشور ایران و عربستان بر بازگشت روابط به حالت طبیعی و حتی توسعه مناسبات است گفت: در روزهای گذشته پادشاه عربستان از آقای دکتر رئیسی برای سفر رسمی دعوت کردند. متقابلاً جمهوری اسلامی ایران هم پاسخی متناسب و دعوت لازم را از پادشاه عربستان سعودی خواهند داشت. این نشان دهنده این است که اکنون اراده مقامات عالی دو کشور بر بازگشت روابط به حالت طبیعی و حتی توسعه مناسبات است. حال که دو کشور برای از سرگیری ارتباط تا این اندازه جدی هستند سوال این است که آیا این اقدام برای از بین بردن
ابرچالش‌هایی که ایران در نظام بین الملل دارد، کافی است؟
ایران به طور مشخص سه ابرچالش در نظام بین الملل دارد؛ اولین ابرچالش تنش با غرب و به طور خاص با آمریکاست که دارای قدرت اعمال تحریم‌های اقتصادی و مالی فلج کننده فراسرزمینی است دومین ابرچالش را باید در رابطه با رژیم صهیونیستی تعریف کرد که قدرت لابی قابل توجهی در سیاست و نظام مالی دنیا و به طور خاص در آمریکا دارد و در نهایت سومین ابرچالش دیپلماسی ایران تنش با کشورهای همسایه به خصوص کشورهای حاشیه خلیج فارس است که این کشورها نیز به خاطر تمکن مالی ،زیاد قدرت لابی قابل توجهی در کشورهای غربی دارند.
گام اخیر نظام حکمرانی برای بهبود رابطه با عربستان قطعاً می تواند گام مهمی برای رفع سومین ابرچالش ایران در نظام بین الملل باشد اما به عقیده اقتصاددانان این تلاش لازم است اما به تنهایی کافی نیست و شرط کافی، رفع تنش با غرب است که افسار تحریم‌های اقتصادی را در دست دارد و فشار اصلی را بر اقتصاد کشور وارد می آورد. کشورهای مختلفی در دنیا با کشورهای دیگر یا همسایگان خود اختلاف دارند و وجود این اختلافات در روابط بین‌الملل مساله ای عادی است. اما آنچه این ابر چالش‌ها را در مورد ایران برجسته می‌کند همزمانی و تداوم اختلافات در سه سطح برای سال‌های طولانی است یعنی کشور ما همزان با اینکه با غرب درگیر است دشمنی پلید همچون اسرائیل دارد و با همسایگان نیز روابط خوبی ندارد.
به عقیده اقتصاددانان بخشی از این تنشها لزوماً فقط ناشی از سیاست‌های جمهوری اسلامی یا گرایش و نفع گروه‌های داخلی نیستند بلکه می‌توانند ناشی از اثرگذاری و خواست ذی نفعان این تنشها در خارج از کشور هم باشد. مثلاً تنش ایران با آمریکا خواسته خیلی از کشورهایی است که از این تنش منفعت سیاسی و اقتصادی به جیب می‌زنند از جمله روسیه چین، اعراب خلیج فارس و حتی اسرائیل. شاید برخی از این کشورها در ظاهر و ریاکارانه با جمهوری اسلامی دشمن باشند اما در باطن تقابل و تنش دائمی با آمریکا را به نفع خود می‌دانند زیرا از تحریم‌ها علیه ایران منافع اقتصادی و سیاسی مستقیم و غیر مستقیم زیادی می‌برند مثلاً تنش ایران و عربستان باعث شده که ایران عملاً از بازار نفت و گاز دنیا حذف شود، بنیه مالی کشور تخلیه شود و اثرگذاری اقتصادی ایران در بازارهای صادراتی ترانزیت و توریسم منطقه هم متناسب با ظرفیت‌های ایران نباشد. در نتیجه ضعف اقتصادی ایران حتی رقابت‌های سیاسی منطقه ای را هم به کشورها کوچک تازه تاسیس واگذار کرده است چیزی که رقبای ما حتی خوابش را هم نمی‌دیدند.
بخشی از سیاستمداران در کشور ما «افــــول غرب» و کاهش نقش آفرینی آن در منطقه را به معنای این می‌دانند که دیگر تنش با آن اهمیت ندارد و می‌توان با اتکای اقتصادی به چین و کاهش تنش با رقبای منطقه‌ای فشارهای خارجی را به شکل چشمگیری کاهش داد و از وضعیت فعلی عبور کرد. اما اقتصاددانان معتقدند افول غرب باعث نخواهد شد که ابزارهای فشار غرب علیه ایران یک شبه از بین برود. ضمناً این فشارها مورد حمایت بسیاری از طرف‌ها از جمله کشورهای است که تضاد منافعی فراتر از نظام حکمرانی با ایران دارند که فقط محدود به مسائل تاریخی و مذهبی نیست بلکه تضاد منافع اقتصادی عمیقی به خصوص در حوزه نفت و گاز بین طرفین وجود دارد و تا زمانی که این تضاد منافع اقتصادی از بین نرود، نمی‌توان به کاهش بلندمدت تنشها امیدوار بود.
نقش جدید چین
تحلیلگران اکونومیست معتقدند اتحاد جدیدی میان برخی کشورها با محوریت چین شکل گرفته که کشورهایی از جمله ایران، روسیه عربستان از بازیگران اصلی آن به شمار می‌روند. شی جین پینگ اخیراً در دیدار با ولادیمیر پوتین در مسکو از همزیستی مسالمت آمیز و همکاری برد – برد صحبت کرد. رهبر چین به افول نظم جهانی تحت رهبری آمریکا معتقد است و طبق اظهاراتش این اتفاق براساس قوانین و حقوق بشر رقم خواهد خورد. گزارش اصلی شماره جدید مجله اکونومیست به طرح این موضوع پرداخته که شی جین پینگ قصد دارد نظم جهانی را به سوی یک سیستم تعاملی تر از معاملات بین قدرت‌های بزرگ ببرد. چنین چشم اندازی هم خطرات و هم جاذبه‌هایی در سراسر جهان دارد که شایان تفسیر بیشتر است. اما آنچه برای ما مهم به نظر می‌رسد این است که هنوز نمی‌دانیم چین به عنوان بازیگر جدید خاورمیانه چه نقشه ای در سر دارد موضع چین در حمایت از ادعاهای ارضی اعراب خلیج فارس در مقابل ایران و تفاوت رویکرد چین با روسیه تحت تحریم با ایران تحت تحریم حاکی از آن است که چین قرار نیست رفتار یکسانی با دو کشور داشته باشد. توافق اخیر ایران و عربستان که با وساطت چین انجام شد، بیش از آنکه برای ایران منفعت اقتصادی داشته باشد به نفع ایجاد امنیت برای رابطه تجاری بین چین و شرکای استراتژیک جدیدش است اگرنه به اعتقاد ناظران، تضاد منافع ایدئولوژیک، سیاسی و اقتصادی و بی اعتمادی طرفین عمیق تر از آنی است که با این گونه توافقها از اقدامات مخرب علیه یکدیگر دست بردارند ضمن اینکه تنش با قدرت‌های اصلی تحریم کننده کماکان سر جای خود باقی است و ذی نفعان مختلفی از جمله خود اعراب خلیج فارس هم به دلایل مختلف می خواهند که این دعوا و تحریم سر جای خود باقی بماند. با وجود این نگرش منفی به تحلیل وقایع سیاسی اخیر و اثرات آن بر اقتصاد و بازار ارز اقتصاددانان اعتقاد دارند که راه حل بر طرف کردن این تنشها تلاش برای رفع همزمان تنش میان ایران و اعراب و ایران و غرب است.
آیا گروه‌های افراطی داخلی و ذی نفعان خارجی چنین اجازه ای را می‌دهند؟
