چرا قیمت غلات در حال پایین آمدن است؟
برخلاف پیش‌بینی‌‌ها، قیمت جهانی مواد غذایی کاهش یافته است
سه سال پس از همه‌گیری ویروس کرونا و ضربه شدیدی که اقتصاد جهانی از آن خورد و تقریبا هفت ماه پس از ورود تانک‌های روسیه به اوکراین، آثار شوک‌های تورمی همچنان در هیئت‌‌های مدیره، وزارت‌های دارایی، شرکت‌های بزرگ تهیه و توزیع مواد غذایی، مشاوران عمده اقتصادی، خرده‌فروشی‌ها و نهایتاً خانواده‌ها در حال مشاهده است. اما در یک مورد بسیار مهم، قیمت‌ها یا به قبل بازگشته و یا در حال بازگشتن است؛ غلات. قیمت غلات و روغن‌های حاصل از آنها که مهم‌ترین جزء رژیم‌های غذایی در سراسر جهان را تشکیل می‌دهند، به سطحی که آخرین بار قبل از شروع جنگ مشاهده شده بود، بازگشته است.
روسیه و اوکراین مملو از زمین‌های کشاورزی هستند و تا قبل از شروع درگیری‌ها، روسیه اولین و اوکراین پنجمین صادرکننده گندم و هر دو کشور جزو بزرگ‌ترین صادرکنندگان روغن آفتابگردان در جهان بودند. بنابراین تعجب‌آور نبود که قیمت مواد غذایی در فوریه و مارس به دلیل ترس از مختل شدن صادرات بر اثر جنگ افزایش بیابد. در واقع، پس از حضور ناوگان جنگی روسیه در نزدیکی بندر اودسای اوکراین و جلوگیری از صدور گندم این کشور توسط روس‌ها، نگرانی جهانیان این بود که ابتدا ذخایر غلات مصرف شود و کار به کمبود غلات برسد، سپس این کمبود باعث گرسنگی گسترده شود. همین امر موجب بالا رفتن قیمت غلات در بازارهای جهانی شد.
اکنون به نظر می‌رسد آن نتیجه‌گیری بیهوده بوده است. طی هفته گذشته، معاملات آتی گندم در شیکاگو برای تحویل در ماه دسامبر به 7.70 دلار رسید که بسیار کمتر از 12.79 دلاری است که سه ماه قبل به آن رسیده بود. به این ترتیب قیمت گندم به سطح خود در فوریه (یک ماه قبل از شروع جنگ روسیه و اوکراین) بازگشت. ذرت نیز به قیمت قبل از شروع جنگ بازگشته است. در همین حال، روغن پالم که در هزاران محصول، از بستنی گرفته تا نودل فوری، یافت می‌شود، حتی از قیمت قبل از شروع جنگ نیز ارزان‌تر شده است.
این کاهش قیمت و رفع نگرانی جهانی دو دلیل عمده دارد: یکی توافق اخیر با میانجیگری سازمان ملل متحد که به اوکراین اجازه صدور غلات از بندر اودسا را می‌دهد. این توافق در اواخر جولای، پس از کاهش بیشتر قیمت‌ها، امضا شد. دلیل دیگر که تاثیر بیشتری روی کاهش قیمت غلات داشت، قدرت صادرات گندم روسیه است.
بنا به اشاره وزارت کشاورزی آمریکا، روسیه در سال زراعی 2023 – 2022، رکورد صادرات 38 میلیون تنی خواهد داشت که حدود 2 میلیون تن بیشتر از سال قبل از آن خواهد بود. برداشت گندم در مناطق زراعی روسیه و اوکراین شروع شده، در ماه‌های ابتدایی سال 2022 آب و هوای خوبی داشتند و باتوجه به انباشته شدن غلات در انبارهای اوکراین، تقاضای زیادی از سوی واردکنندگان سنتی در شمال آفریقا، خاورمیانه و آسیا وجود دارد.
دلایل نگرانی کارشناسان
اما این نگرانی نگرانی در مورد کمبود غلات از کجا شکل گرفت؟ براساس استدلال چارلز رابرتسون، کارشناس بانک سرمایه‌گذاری رنسانس کپیتال، معامله‌گران غلات بیش از حد هیجان‌زده شده بودند. البته روسیه به عنوان بزرگ‌ترین صادرکننده گاز طبیعی دنیا همچنان در حال تنبیه اروپا و بستن شیرهای صادرات گاز به کشورهای این اتحادیه برای رفع تحریم‌هاست. در این میان، اختلال طولانی‌مدت در عرضه نفت و گاز باعث محاسبات هیجانی و بعضی اشتباهات محاسباتی درمورد تولید و قیمت عرضه مواد اولیه غذایی نیز شده بود.
البته موارد دیگری هم در هیجانی‌تر شدن این محاسبات دخیل بودند. مواردی چون وقوع بدترین خشکسالی جنوب شرق آمریکا طی ۱۲۰۰ سال گذشته و بدترین خشکسالی اروپا طی ۵۰۰ سال گذشته به همراه افت محسوس بازدهی مزارع ذرت و سویای اروپا و آمریکا. گرمای شدید و کاهش بارندگی در چین را نیز به این موارد اضافه کنید که باعث شد بخش‌هایی از رودخانه 6000 کیلومتری یانگ تسه دچار کاهش آب و حتی کاملاً خشک شود. این رودخانه شاهرگ صنایع و کشاورزی چین و سومین رودخانه بزرگ دنیا محسوب می‌شود.
مدتی زمان لازم است تا مصرف‌کنندگان، تاثیر کاهش قیمت غلات را حس کنند. گرچه قیمت گندم و سایر غلات (با قیمت دلار) به سطح قبل از تهاجم روس‌ها به اوکراین بازگشته، اما در بسیاری از ارزهای دیگر باتوجه به رشد محسوس دلار طی سال جاری میلادی و حتی برابر شدن ارزش آن با یورو (معمولا هر یورو 1.2 تا 1.3 دلار است) کماکان قیمت غلات را می‌توان بالا در نظر گرفت. افزایش سریع نرخ بهره در سال جاری توسط فدرال رزرو آمریکا، برخی از اقتصادهای بازارهای نوظهور را با مشکل مواجه کرد. در سال جاری ارزش لیر ترکیه در برابر دلار 27 درصد و ارزش پوند مصر در برابر دلار 18 درصد کاهش یافته است. ترکیه و مصر دو کشور از سه واردکننده بزرگ گندم در جهان هستند.
باید نگران باشیم؟
قیمت‌ها، حتی قبل از جنگ هم با معیارهای تاریخی بالا بود و هیچ تضمینی وجود ندارد که افزایش دوباره‌‌ای در کار نباشد. خشکسالی در بیشتر نقاط جهان بر عملکرد محصول تأثیر می‌گذارد. کودهای کشاورزی هنوز هم گران هستند. قیمت اوره که پای ثابت تشکیل هرگونه کود مبتنی بر نیتروژن در کشاورزی است، در حال حاضر به 680 دلار در هر تن رسیده که اگرچه از 955 دلار اواسط آوریل بسیار ارزان‌تر شده، اما هنوز بسیار گران‌تر از 400 دلاری است که یک سال قبل بود. این نشان‌دهنده افزایش هزینه گاز طبیعی است که برخی عناصر تشکیل‌دهنده کود کشاورزی از محصولات جانبی آن هستند.
درگیری بین روسیه و اوکراین کماکان ادامه دارد و برای نتیجه‌گیری نهایی و امیدواری به رفتار منطقی در بازارهای جهانی انرژی و غلات کمی زود است. اما باتوجه به پیش ِ رو بودن ماه‌های سرد سال و اینکه قیمت سوخت در اروپا همچنان در حال رکورد زدن است، ممکن است شگفتی‌های بیشتری در انتظار باشد.
