مقایسه حیازت و قاعده تصرف در منابع نفت و گاز از منظر فقه و حقوق ایران و آمریکا

هدف این پژوهش مقایسه قاعده تصرف(Rule of capture) درحوزه بالا دستی(up Stream) نفت وگازدر ایالات متحده امریکاباحیازت مباحات درفقه وحقوق ایران است،که درنخست بادرنظر گرفتن شاخصهای تحولات ،مبانی ،ارکان.شرایط وآثار.تلاش شده تاباتکیه بر دیدگاههای فقیهان وحقوقدانان در خصوص حیازت ودیدگاههای حقوقدانان برگرفته شده ازآرا قضائی درخصوص بکارگیری قاعده تصرف در دعاوی مالکیت مشترکات بویژه منابع نفت وگاز، ماهیت این دو نهاد مورد شناسائی قرار بگیرد،سپس باتجزیه وتحلیل آن به عناصر مشترک درآنها پی ببریم.

که باتوجه به اینکه قاعده تصرف بکارگرفته شده در این دعاوی ریشه در قاعده عمومی تصرف درحقوق رومی –ژرمنی دارد.واز تاریخچه دیرینه ای برخوردار است.خواستگاه و تحولات آن،دراین حقوق و توسعه مفهومی وکاربردی و گسترش آن به حقوق امریکا بررسی و باتحولات حیازت فقهی موردمقایسه قرار گرفت.که بر اساس دادهای بدست آمده، مشخص گردید که مبنای حیازت درمالکیت مباحات قرار داد اجتماعی یا بنا عقلا مورد امضای شارع است.و مبنای قاعده کلی تصرف اصل مالکیت نعمتهای خدادادی ناشی از اولین تصرف (first possession)براساس قرارداداجتماعی است.

دادهای بدست آمده از بکارگیری قاعده تصرف در حوزه بالادستی نفت وگازدرآمریکا انعکاس دهنده دو دیدگاه در رابطه تصرف ومالیکت است ،دیدگاه طرفدار مالکیت(ownership) تبعی این منابع از زمین است که هیچگونه نقشی برای تصرف درمالکیت این منابع بجز اماره بودن بر مالکیت نمیشناسد ودیدگاه غالب که طرفدار برخورداری مالکان زمین از حق اولویت(Right) نسبت به این منابع است وتصرف را سبب مالکیت قطعی آن میدانندو مبنای این دیدگاه در بکارگیری قاعده تصرف در این منابع مبنای قاعده کلی تصرف وحیازت است.در حالیکه مبنای دیدگاه اول اصل تصرف مطلق در ملک است.موشکافی ارکان آنهانیز بیان کننده وجود دو رکن مشترک در ساختار آن هااست.

استاد راهنما: محسن صفری

سال انتشار: زمستان 1393