اعتمادسازی در فضای بی اعتمادی
در آستانه وقوع چهارمین انقلاب صنعتی که نشانه های بروز و ظهور آن چندین سال است که به خوبی نمایان شده، این پرسش همچنان مطرح است که از میان پیشران های این اتفاق بسیار مهم، اما انقلابی‌ترین فناوری نوظهور در عرصه فناوری اطلاعات را چه باید نامید و کدام یک از فناوری های نوظهور در این عرصه را باید انتخاب کرد؟ این پرسش، محور گزارشی است که اخیرا ایرناپلاس آن را در گفت وگو با دکتر طهرانی، مسئول آزمایشگاه بلاک چین دانشگاه خاتم منتشر کرده است: «معمولا برای پاسخ به هر سوالی که در ذهن ما مطرح می شود، قبل از هر کاری به گوگل مراجعه می‌کنیم و یک کلمه «چیست» به واژه ای که آن را نمی‌شناسیم اضافه می‌کنیم و از گوگل می‌خواهیم برایمان توضیح دهد! در سال میلادی گذشته، نخستین پرسش آمریکایی‌ها و انگلیسی‌ها از گوگل، این بود که «بیت‌کوین چیست؟»
«بلاکچین» چیست و چه نسبتی با «بیت کوین» دارد؟این روزها کمتر کسی است که به دنیای نوآوری علاقه‌مند باشد و اسمی از «بیت کوین» نشنیده باشد. بیت‌کوین، یکی از محصولات مالی ساخته شده بر پایه یک فناوری نوظهور به نام «بلاکچین» است. اگر بخواهیم بین فناوری و محصول، تفاوت قائل شویم باید بگوییم بیت‌کوین یکی از انواع پرشمار «رمزارز»هاست که زودتر از همه به‌وجود آمد و با استقبال بهتری نیز در میان مردم مواجه شد. البته بلاکچین کاربردهای متنوعی دارد که مجموعه خدمات مالی مبتنی‌بر رمزارزها یکی از این کاربردهاست. حال سوال دیگری از همان پرسش های عمومی مطرح می‌شود که «بلاکچین چیست؟» تقریبا تمام افرادی که در فضای کسب‌وکار فعالیت دارند، با دفتر کل آشنا هستند. در دفتر کل، تمام نقل و انتقالات پولی را ثبت می‌کنیم؛ اینکه به چه کسی چه مبلغی پرداخت کردیم و از چه کسی چه مبلغی دریافت کردیم. دفتر کل محلی برای ثبت تراکنش‌های ماست و نه مانده حساب‌ها که به‌عنوان یک مرجع برای ما عمل می‌کند. فرض کنید غیر از مبادلات مالی، هر فعالیت دیگری در این دفتر کل، قابل ثبت و ضبط باشد. اگر این دفتر کل، به‌جای یک نفر توسط چند نفر تکمیل شود، تعداد بیشتری از این دفاتر وجود دارد و افراد بیشتری در تکمیل آن مشارکت خواهند داشت و به همین دلیل، پایداری بیشتری دارد و این روند، بدین معناست که افراد بیشتری برای تکمیل و حفظ این دفتر فعالیت می‌کنند. درحالی که نسخه‌های بیشتری از این دفتر کل در دسترس قرار دارد، اما اعتماد بین این افراد چگونه شکل می‌گیرد؟برای درک بهتر این موضوع، فرض کنید 10 نفر، از این دفتر کل استفاده می‌کنند و فقط فعالیت هایی در این دفتر ثبت می‌شود که مورد تایید هر 10 نفر باشد و این، ساده‌ترین نوع دفتر کل است. این دفتر کل می‌تواند با یک روش سنتی روی کاغذ اجرا شود یا با استفاده از فناوری‌های جدید، روی سرورهای مختلف قرار گیرد و به‌صورت غیرمتمرکز و توزیع‌شده باشد و فقط، مواردی در آن ثبت شود که همه افراد شبکه روی آن اجماع دارند.
بیت‌کوین چگونه ساخته می‌شود؟برای تولید رمزارزها، سازوکارهای مختلفی وجود دارد که در برخی از آنها مثل بیت‌کوین، گفته می‌شود هر فردی که اولین ثبت را در دفتر کل انجام دهد، جایزه یا امتیازی به او تعلق می‌گیرد که این جایزه یا امتیاز، همان بیت‌کوین است. این جایزه‌ها رفته‌رفته زیاد می‌شوند و به‌جایی می‌رسند که در فضای دفترکل‌ها، امکان چرخش پیدا می‌کنند. بنابراین یکی از کاربردهای دفتر کل توزیع‌شده یا DLT می‌تواند خدمات مالی بر پایه رمزارزها باشد. بلاکچین هم که این روزها درباره آن زیاد می‌شنویم، یکی از مدل‌های پیاده‌سازی دفتر کل است. بنابراین یک موضوع انتزاعی به نام دفتر کل توزیع شده وجود دارد که یکی از انواع پیاده‌سازی آن، بلاکچین است و یکی از کاربردهای این پیاده‌سازی، خدمات مالی مبتنی بر رمزارزهایی مانند بیت‌کوین است. اما آیا این فناوری کاربردهای دیگری هم دارد؟
شفاف سازی در زنجیره تامینیکی از کاربردهای این فناوری در حوزه زنجیره تامین است. به این صورت که تولید‌کننده، مثلا قطعه‌سازها، مشخصات قطعات تولیدی خود را پس از تولید در دفتر کل ثبت می‌کنند. وقتی مجموعه‌ای از این قطعات در یک خودرو استفاده می‌شود، خودروساز باید مشخصات آن مجموعه را ثبت کند. پس از تحویل خودرو به مشتری، خریدار به‌سادگی می‌تواند متوجه شود که هر قسمت از خودروی او، ساخت کدام قطعه‌ساز است و از نظر کیفی، در چه شرایطی قرار دارد. در نهایت نیز، امکان ردیابی و نظارت دقیق‌تر برای پلیس و دستگاه‌های حاکمیتی فراهم می‌آید.بلاک چین و تثبیت مالکیت معنویافزون بر حوزه های مختلف ازجمله سلامت، زنجیره تامین و بازارهای مالی و پولی، در اثبات مالکیت معنوی و به‌ویژه کالاهای فرهنگی نیز می‌توان از بلاکچین کمک گرفت. به‌عنوان مثال در یک کالای فرهنگی مثلا یک قطعه موسیقی، فیلم یا عکس، صاحب اثر می‌تواند با استفاده از یک الگوریتم رمزنگاری که اصطلاحا «هش» گفته می‌شود، یک اثر انگشت دیجیتال کاملا منحصربه‌فرد از محصول خود تولید کند و آن را در دفتر کل ثبت کند. چنانچه پس از ثبت، شخص دیگری ادعای مالکیت آن اثر را داشت، دادگاه می‌تواند براساس اینکه چه کسی زودتر هش آن فایل را در دفتر کل ثبت کرده، قضاوت کند و کسی که هش را زودتر ثبت کرده، مالک آن قطعه بداند. این کاربرد، به دستگاه‌های قضایی کمک می‌کند اثبات‌پذیری مالکیت را به‌مراتب نسبت به وضع موجود تسهیل کنند.
بلاک چین و بحران مالی 2008مشهورترین کاربرد فناوری دفتر کل توزیع‌شده، در بخش مالی است که به رمزارزها مربوط می‌شود. وقتی دلیل ریشه‌ای گرایش مردم به رمزارزها و تاریخچه به‌وجود آمدن بیت‌کوین را بررسی می‌کنیم، به بی اعتمادی مردم به بانک‌های مرکزی بعد از بحران سال 2008 میلادی می‌رسیم. این سلب اعتماد، مردم را به سمت یک فناوری جذب کرد که پولی را بدون امکان دست‌کاری، ایجاد می‌کند. بنابراین فضای بی‌اعتمادی به‌وجود آمده در آن دوره، باعث شد که سازوکاری امن و غیرقابل انکار، بر بستر بی‌اعتمادی و در قالب فناوری بلاکچین شکل گیرد.
آیا بلاکچین همه فن حریف است؟سوال دیگر، مزیت دفتر کل توزیع شده نسبت به بانک‌های اطلاعاتی است که در حال حاضر هم از آنها استفاده می‌شود. طهرانی با اشاره به اعتمادسازی در فضای بی‌اعتمادی می‌گوید: «دفتر کل، این ارزش را برای ما ایجاد می‌کند که یک سازوکار قابل اعتماد، در فضایی پر از بی‌اعتمادی شکل گیرد. البته بلاکچین را نباید مانند نوشدارو تصور کرد و همه جا مورد استفاده قرار داد، بلکه لازم است با توجه به کاربرد مدنظر، بهترین روش را انتخاب کنیم.»به باور او، اگر مرکزیتی وجود دارد که بتوانیم به آن اعتماد کنیم، استفاده از پایگاه‌های داده متمرکز، کم‌هزینه‌تر و ساده‌تر است؛ اما گاهی اوقات ما در فضایی کار می‌کنیم که به مرکزیت آن اعتماد نداریم و می‌خواهیم آن تمرکز را حذف کنیم که در چنین مواردی استفاده از دفتر کل توزیع‌شده، توصیه می‌شود.
