تهدید هندی علیه نفت ایران
فاطمه لطفی، خبرنگار بین‌الملل «انرژی امروز»
در ماه‌های ابتدایی سال 1394، واردات نفت هند از ایران 17 درصد افزایش یافت و خبرگزاری رویترز طی گزارشی نوشت که با چشم‌انداز مثبت مذاکرات هسته‌ای واردات نفت هند از ایران نیز در ماه آوریل نسبت به مدت مشابه سال قبل 17 درصد رشد کرد.
به گزارش «انرژی امروز» در اسفند ماه سال 1395، هم اعلام شد که واردات نفت هندوستان از ایران نسبت به ماه گذشته 17 درصد رشد کرد و ایران توانست جای عراق را به‌عنوان دومین تامین‌کننده بزرگ نفت برای هند بگیرد. جایگاهی که قبل از اعمال تحریم‌ها علیه ایران در اختیار داشت.
بر اساس گزارش‌هایی که در ماه فوریه می‌رسید عربستان سعودی همچنان بزرگترین تامین کننده نفت خام هندوستان بود؛ درحالیکه ایران در همین ماه 674 هزار بشکه در روز و با افزایشی 16.7 درصدی نسبت به ماه قبل یعنی ژانویه و افزایش سه برابری نسبت به فوریه سال 2016، نفت به هندوستان رسانده بود.
هند در دو ماهه نخست سال 2017، 598 هزار و 400 بشکه در روز نفت از ایران وارد کرد؛ درحالیکه در مدت مشابه سال 2015 این رقم به 192 هزار و 500 بشکه می‌رسید.
به این ترتیب در اسفند ماه گذشته، پالایشگاه‌های هند بعد از رفع تحریم‌ها خرید نفت را از ایران از سر گرفتند. در همین سال، نیجریه به‌عنوان چهارمین صادر کننده بزرگ نفت به هند شناخته شد. اما وقتی پای توسعه میدان گازی فرزادB وسط آمد، همه چیز عوض شد.
فرزادB و ماهیت آشکارشده هندی‌ها
میدان گازی فرزاد B، یکی از میدان‌های گازی مشترک ایران و عربستان است که در سال 2012 کشف شد و تولید گاز طبیعی و میعانات گازی از آن از سال 2013 توسط عربستان آغاز شد.
حجم ذخیره این میدان 21.7 تریلیون فوت‌مکعب است که حدود 60 درصد آن قابل استحصال و ظرفیت تولید این میدان حدود 1.1 میلیارد فوت مکعب در روز است.
میدان فرزاد B نسبتا کوچک است، برای مقایسه، پارس جنوبی حدودا ۸۰ برابر این میدان ذخیره گاز دارد.
چند سال قبل شرکت «او.ان.جی.سی ویدش»، بازوی خارجی «شرکت نفت و گاز طبیعی هند» به همراه شرکت‌های «اویل ایندیا» و «ایندین اویل»، سرمایه‌گذاری در میدان فرزاد B را شروع کرد؛ اما در پی تحریم‌ها، فعالیت خود را متوقف کرد.
با این حال، قرار بود هند تا پایان سال گذشته، نظر نهایی خود را برای توسعه میدان گازی فرزاد B اعلام کند؛ اما در نهایت پیشنهادی که از سوی هند داده شد براى تهران قابل قبول نبود.
پیشنهاد هند، یک طرح توسعه سه میلیارد دلاری است، که تا سی سال به این کشور حق بهره بردن از درآمد فروش می‌دهد. گرچه جزئیات دقیق این پیشنهاد منتشر نشده اما ظاهرا مورد پسند ایران نیست.
زنگنه در این خصوص گفته بود: پیشنهادی که طرف هندی‌ها ارائه داده‌اند، در طول ٣٠ سال هیچ عایدی برای ایران ندارد و هر چه تولید شود هندی‌ها به‌عنوان دستمزد و هزینه عملیات خود بر میدارند، ما هدفمان از توسعه میدانها کسب درآمد است.
به این ترتیب بود که در فروردین ماه 1396، مقامات هندی اعلام کردند در صورتیکه ایران در توسعه میدان گازی فرزاد B برای شرکت‌های هندی امتیازی را قائل نشود، واردات نفت از ایران را یک پنجم کاهش می‌دهند.
هندوستان تهدید کرد پالایشگاه‌های دولتی هند، واردات نفت از ایران را در سال جاری و آینده میلادی یک پنجم کاهش خواهند داد.
تهدیدهای هندی کار را به جایی کشاند که در همان زمان یک منبع هندی اعلام کرد در حال حاضر کاهش خرید نفت از ایران را به‌تدریج شروع کرده‌ایم و اگر پیشرفتی در اعطای امتیاز میدان گازی (فرزاد B) برای شرکت‌های هندی صورت نگیرد، خرید نفت خود را از ایران بیشتر کاهش می‌دهیم و بر اساس آن، واردات را از ۲۴۰ هزار بشکه در روز به ۱۹۰ هزار بشکه در روز کاهش می‌دهیم.
مقابله به مثل ایران، هند نباشد روسیه هست
خبرگزاری بلومبرگ فروردین ماه از قول منابع آگاه نوشت که شرکت ملی نفت ایران مهلت اعتبار پرداخت برای پالایشگاه‌های شامل مانگلور و شرکت نفت هند را از ۹۰ روز به ۶۰ روز کاهش خواهد داد.
شرایط فروش نفت ایران، جذاب‌ترین شرایط برای پالایشگاه‌های هندی بود. سایر صادرکنندگان خاورمیانه بیشتر از ۱۵ روز مهلت برای پرداخت پول نمی‌دهند.
همچنین شرکت ملی نفت ایران تصمیم گرفت تخفیفی که به خریداران هندی برای کرایه حمل می‌داد را از ۸۰ به حدود ۶۰ درصد کاهش دهد.
بیژن نامدار زنگنه، وزیر نفت ایران، گفته بود که مشتریان بسیار دیگری هستند، اگر هند تصمیم بگیرد وارداتش را کاهش دهد. ما نمی‌توانیم تحت تهدیدها وارد توافق شویم.
زنگنه گفته بود: هیچ‌گاه کار با تهدید جلو نمیرود، علاقه داریم همکاری خود با هندی‌ها را در بخش توسعه میدان، معاملات نفت و محصولات پتروشیمی توسعه دهیم، زبان تهدید زبان خوبی نیست و بهتر است که با زبان انصاف در منطق تجاری صحبت شود.
وزیر نفت ایران در حاشیه سیزدهمین همایش بین‌المللی صنعت پتروشیمی در تهران نیز گفت: با توجه به علاقه‌مندی شرکت گازپروم روسیه برای فعالیت در میدان فرزادB؛ مذاکراتی برای توسعه این میدان با طرف روسی نیز انجام شده است. با این حال، هند می‌تواند با توجه به سرمایه‌گذاری قبلی خود در این حوزه؛ ازفرصت تازه‌ای که ایران برای گفت وگو در این زمینه در اختیار شرکت‌های هندی قرار داده است استفاده کند تا دو طرف به توافقی قابل اجرا دست یابند.
با این حال دارمندرا پرادان، وزیر نفت هند، هم گفت که تصمیم‌گیری در مورد حجم واردات نفت از ایران به عهده پالایشگرهای دولتی خواهد بود.
یک بام و دوهوای هند همچنان ادامه یافت تا اینکه یک ماه بعد از این تهدید هم هند اعلام کرد اگر در توسعه میدان گازی فرزاد برنده نشود، واردات نفت را از ایران به یک چهارم کاهش خواهد داد.
البته تحلیلگران می‌گفتند بجز اختلاف بر سر توسعه میدان گاز طبیعی، هند از کاهش اختلاف قیمت میان نفت برنت و نفت دوبی که واردات بیشتر نفت از اروپا به آسیا را جذاب‌تر کرده است، سود می‌برد.
نفت ایران گرانتر است
رویترز به نقل از احسان الحق، از شرکت کی بی سی انرژی اکونومیکس، نوشته بود نفت برنت ارزان‌تر و شیرین‌تر از گریدهای متوسط تا سنگین از خاورمیانه است.
کاهش مشوق‌ها برای پالایشگاه‌های هندی، خرید نفت ایران را گرانتر و توان رقابتی آن را در وضعیتی که بازار با اشباع عرضه از سوی رقیبانی مانند عربستان سعودی و عراق روبروست، کمتر می‌کند.
از طرفی شرکت روس‌نفت روسیه پس از اینکه پالایشگاه وادینار اسار را خریداری کرد، ممکن است از نقاط دیگری بجز ایران و احتمالا از ونزوئلا، نفت بیشتری به هند وارد کند.
در خرداد ماه هم خبرگزاری رویترز در گرازشی اعلام کرد واردات نفت هند از ایران به کمترین حد از ماه ژوئن ۲۰۱۶ رسیده است. رویترز این اتفاق را اقدامی تلافی‌جویانه در پاسخ به عدم واگذاری طرح توسعه میدان گازی فرزاد B ایران به شرکت‌های هندی دانست.
باز هم پای آمریکا در میان است
هندی‌ها فقط در مورد فرزاد B دنبال بهانه نبودند. بندر چابهار هم از این بهانه تراشی‌های هندی‌ها در امان نماند. هند متعهد شده بود 500 میلیون دلار برای تسریع در روند توسعه چابهار سرمایه‌گذاری کند.
شرکت گروه مهندسی سوئیسی «لیب‌هر» و شرکت‌های فنلاندی «کوهنه‌کرنس»و «کارگوتک»به هند اعلام کرده‌اند قادر نیستند در این پروژه مشارکت داشته باشند، زیرا بانک‌های مربوط به آنها به دلیل عدم اطمینان در مورد سیاست‌های آمریکا حاضر به تامین مالی‌شان نیستند.
بندر چابهار که در حاشیه دریای عمان و در نزدیکی تنگه هرمز قرار دارد می‌تواند کریدور حمل و نقل استراتژیک برای هند برای دسترسی به آسیای مرکزی و افغانستان باشد که رقیبش در منطقه یعنی پاکستان را دور می‌زند.
روز پنجشنبه 29 تیر ماه، وزیر نفت هند آخرین تیر تهدیدهایش را هم رها کرد و اعلام کرد پالایشگاه‌های دولتی این کشور قصد دارند در سال مالی ۲۰۱۸ – ۲۰۱۷ در مقایسه با سال مالی گذشته، نفت کمتری از ایران خریداری کنند.
پرادهان دارمندرا، وزیر نفت هند، به قانونگذاران این کشور گفت: ایران مدت اعتبار ۶۰ روز را برای خرید نفت در سال مالی جاری عرضه کرده است در حالی که در سال مالی ۲۰۱۷- ۲۰۱۶ مدت اعتباری که از سوی ایران عرضه شده بود، ۹۰ روز بود.
یکی از کشورهایی که از تصمیم هند سود برده، آمریکا بوده است. اوایل هفته جاری بهارات پترولیوم دومین پالایشگاه هندی بود که پس از ایندین اویل خرید نفت از آمریکا را آغاز کرد. تاکنون بزرگترین تامین‌کنندگان نفت هند تولیدکنندگان خاورمیانه‌ای، آسیایی و تولیدکنندگان آفریقایی بودند، اما اکنون هند که سومین مصرف‌کننده بزرگ نفت در جهان است به دنبال متنوع کردن واردات نفت برآمده زیرا نفت آمریکا و کانادا به گزینه‌های رقابتی‌تری تبدیل شده‌اند.
برنامه‌های هند برای آینده
هند همچنان تصمیم دارد میزان اتکا به واردات نفت را به میزان ۱۰ درصد تا سال ۲۰۲۲ کاهش دهد. کاهش واردات با افزایش تولید داخلی نفت و افزایش سهم گاز طبیعی و سایر منابع انرژی در سبد انرژی حاصل خواهد شد. با این همه تحلیلگران «اس اند پی گلوبال پلاتس» برآورد می‌کنند که هند به دلیل رشد قابل توجه تقاضا برای نفت و فرآورده‌های نفتی، قادر نخواهد بود به چنین هدفی دست پیدا کند.
بر اساس گزارشی که Economic Times منتشر کرده است، وزیر نفت هندوستان برای اطمینان از رسیدن به هدف کاهش 10 درصدی واردات نفت تا سال 2022، هیات نظارت و مشاوره برای این هدف در داخل وزارتخانه تشکیل داده است.
دو روز پیش هم اولین جلسه نظارت و مشاوره یکپارچه IMAC تشکیل شد تا بر اجرای این کاهش واردات نظارت کامل داشته باشد.
نخست‌وزیر هند می‌گوید «افزایش تولید داخلی، تشویق تولید بیوسوخت‌ها، انرژی‌های تجدیدپذیر، برنامه‌ریزی شهری، توسعه شبکه‌های برق کوچک، و نیز توسعه خودروهای برقی بخشی از برنامه کاهش واردات نفت خواهد بود».
IMAC در نظر دارد هماهنگی‌ها و استراتژی جامع برای تمام منابع انرژی را در دستور کار خود قرار دهد تا بتواند بر مدیریت عرضه و تقاضا متمرکز شود.
به هر حال، هندوستان برنامه‌های متعددی برای تامین امنیت انرژی خود دارد؛ اما در این میان با توجه به عدم‌ثباتی که در خاورمیانه وجود دارد این کشور برآن است تا وابستگی خود به نفت این منطقه را کاهش دهد.
هندوستان برنامه توسعه میدان فراساحلی گازی در موزامبیک را هم دنبال می‌کند.
