ورود شرکت ملی گاز ایران به بالادست ضامن ایجاد رقابت
بررسی اساسنامه شرکت ملی گاز ایران در کمیسیون انرژی مجلس شورای اسلامی شروع شده است و در صورت وجود عزم راسخ طرح آن در مجلس دهم تصویب می شود. اجازه ورود شرکت ملی گاز ایران به حوزه بالادستی موجب شکست انحصار شرکت ملی نفت ایران و افزایش سرعت توسعه میادین کشور می شود.
مجلس شورای اسلامی جهت تدوین اساسنامه شرکت ملی گاز در سال 1396 کمیته ای را متشکل از مسئولان و نمایندگان تام الاختیار وزارت نفت، سازمان برنامه و بودجه کشور، سازمان بازرسی کل کشور، مجمع تشخیص مصلحت نظام و مرکز پژوهش های مجلس شورای اسلامی تشکیل می دهد و جلسات متعددی را در این رابطه برگزار می کند. به گونه ای که در بهمن ماه سال 1397 سید علی ادیانی، رئیس کمیته تدوین اساسنامه شرکت ملی گاز ایران خبر از پایان بررسی و تدوین اساسنامه شرکت ملی گاز می دهد. در حال حاضر کلیات اساسنامه شرکت ملی گاز ایران تصویب شده است و امید است که طرح این اساسنامه در مجلس دهم شورای اسلامی ایران به تصویب رسد.
یکی از اصلی‌ترین نقاط اختلاف در اساسنامه شرکت ملی گاز ایران، ورود آن به حوزه بالادست نفت و گاز با توجه به تعریف و مشخص کردن حوزه فعالیتش است.
نکته قابل تامل این است که در حال حاضر انحصار حوزه بالادست نفت و گاز در اختیار شرکت ملی نفت ایران است و هیچ رقیبی در این سطح قابل رقابت با این شرکت نیست. لازم به ذکر است که حوزه بالادست نفت و گاز به سه بخش اکتشاف، توسعه و بهره برداری تقسیم می‌شود که هر سه حوزه نیز در اختیار شرکت ملی نفت ایران است. این در حالی است که طبق قانون وظایف و اختیارات وزارت نفت، این وزارت خانه می تواند وظایف بالادستی را به هر شرکت ذی صلاحی واگذار کند. لذا آوردن بند اجازه فعالیت دادن به شرکت ملی گاز در بالادست می تواند دست وزارت نفت که نهاد حاکمیتی نفت و گاز است را بازتر بگذارد و انتخاب های آن را افزایش دهد.
از سویی برخی معتقدند، با ورود شرکت ملی گاز ایران به بالادست در افق چند ساله، به دلیل محدود بودن فعالیت آن به توسعه میادین گازی نمی تواند با شرکت ملی نفت رقابت نماید؛ در صورتی که تجربه در روسیه خلاف آن را نشان می دهد که با تفکیک اولیه فعالیت های دو شرکت گازپروم و روسنفت که به ترتیب در حوزه گاز و نفت صورت گرفته بود، اما پس از مدتی هر دو شرکت شروع به توسعه میادین نفتی و گازی به صورت همزمان کردند که موجب ایجاد رقابت در توسعه میادین شد.
بررسی سه حوزه اشاره شده در بالادستی نفت و گاز نشان می‌دهد که در دو بخش اکتشاف و توسعه میدان امکان ایجاد رقابت در شرکت‌های فعال در این حوزه وجود دارد تا به بهینه ترین عملکرد منجر شود. این امر در کشورهایی همچون نروژ به خوبی عملیاتی شده است. در مورد حوزه بهره برداری با توجه به قوانین فعلی کشور که امکان عقد قراردادهای تولید بلندمدت (قراردادهای مشارکت در تولید و امتیازی) را به وزارت نفت نمی‌دهد؛ به همین دلیل ایجاد انحصار در این بخش اجتناب ناپذیر به نظر می‌رسد. لازم به ذکر است ایجاد انحصار در بهره برداری علی رغم مخالفت با اصل رقابت، در سمت دیگر موجب ایجاد یکپارچگی در زنجیره ارزش افزوده نفت و گاز و به تبع آن مدیریت بهینه‌تر زنجیره نفت و گاز کشور توسط دو شرکت ملی نفت و شرکت ملی گاز می‌شود. در واقع شرکت گاز به عنوان بهره بردار میادین گازی همزمان تولید و مصرف را در اختیار داشته و علاوه بر مدیریت تراز گاز کشور، به دلیل انگیزه‌های تجاری به دنبال حداکثر کردن ارزش افزوده گاز در بین گزینه‌های موجود (پتروشیمی، صادرات گاز و…) خواهد بود. همچنین به طور خاص در مورد گاز، انحصار در بهره برداری گاز منجر به یکپارچگی تولید و پالایش گاز می‌شود که تقریبا در تمامی تجربه های جهانی مشاهده شده است.
با این توضیحات پیشنهاد می‌شود که وزارت نفت به سمتی حرکت کند که در حوزه اکتشاف و تولید رقابت حداکثری ایجاد کند و در حوزه بهره برداری نیز بهره برداری میادین گازی را به شرکت ملی گاز و بهره برداری میادین نفتی را به شرکت ملی نفت واگذار نماید.
