آنچه هنر درباره تغییرات آب و هوایی برای گفتن دارد

طوفان‌ها، خشکسالی‌ها و سیل‌هایی که پیامدهای تغییرات اقلیمی هستند هر جمعه هزاران دانش‌آموز را به خیابان‌ها می‌کشانند. و در این میان هنرمندان چه می‌کنند؟ باربارا دومبروفسکی، هنرمند عکاس، با تصاویرش زخم‌ها را نشان می‌دهد.

یخچالی تک‌افتاده در گرینلند شرقی. بر روی آن عکس‌هایی از ساکنان بومی جنگل آمازون که بیشترشان لبخند بر لب دارند. تصویری که به نظر هم ساختگی و هم غمگین‌کننده است. این عکس متعلق به مجموعه عکس‌هایی است که باربارا دومبروفسکی در نمایشگاه «یخ گرمسیری» در هامبورگ به نمایش گذاشت. این عکاس هنرمند عکس عده‌ای را در منطقه‌ای با وضعیت آب و هوایی حاد می‌گیرد و در کنار عکسی از منطقه حادی دیگر می‌نشاند. بنابراین «یخ گرمسیری» مردم را در دو منطقه اقلیمی کاملا متضاد نشان می‌دهد.

باربارا دومبروفسکی در پاسخ به این پرسش دویچه وله که انگیزه او در خلق چنین آثاری چیست، می‌گوید: «عکس‌هایی که از فجایع می‌گیریم، تاثیر زیادی بر انسان‌ها ندارند. ممکن است چنین عکس‌هایی ما را بترسانند اما واقعا ما را دگرگون نمی‌سازند.»

به عقیده دومبروفسکی، «هنر باید انسان‌ها را به گفت‌وگو تشویق کند و این هم در مورد ساکنان جنگل بارانی آمازون صدق می‌کند و هم در مورد مردمان دیگر». گذاشتن تصویر ساکنان جنگل بارانی در کنار منظره‌ای برفی، اگرچه در نظر اول گیج‌کننده است، اما از خلال آن می‌توان داستان تغییرات آب و هوایی را فهمید. و این باعث پیوند میان مردم مناطق مختلف دنیا، از جمله در شمال و جنوب می‌شود.

لمس تغییرات اقلیمی

دومبروفسکی می‌گوید که ساکنان گرینلند برای او تعریف کرده‌اند که چگونه ماهی‌ها و فک‌های دریایی راه خود را تغییر داده، به مناطق دیگر رفته‌اند. مردم گرینلند نگران زمستان‌های گرم هم هستند. بومیان جنگل‌های آمازون نیز به او گفته‌اند که آب و هوای منطقه‌ای که در آن به سر می‌برند تغییر کرده و آن‌ها در کنار باران با نزولات آسمانی متنوعی مانند تگرگ هم روبرو هستند که پیش از این نمی‌شناخته‌اند.

گفت‌وگو با بومیان مناطق مختلف باعث شده که دومبروفسکی درکی عمیق‌تر از تغییرات اقلیمی پیدا کند. او این وظیفه را برای خود قائل شده که با دوربینش از مناطق دورافتاده عکس بگیرد و نشان دهد که برای ساکنان این مناطق تغییرات اقلیمی سالیان درازی است که تبدیل به واقعیت زندگی‌شان شده است.

دومبروفسکی می‌گوید: «ما باید تغییرات آب و هوایی را بیشتر و با قدرت بیشتری نشان دهیم. هنر تنها زیبا بودن یا نشان دادن زیبایی نیست.»

وظیفه هنر دربحران اقلیمی

اما هنر چه کاری را می‌تواند انجام دهد که علم نمی‌تواند؟ دومبروفسکی می‌گوید: «در رابطه با حفاظت از وضعیت آب و هوای جهان همیشه احساس می‌کنم که لنگ‌لنگان از علم دنباله‌روی می‌کنم.» اما به نظر دومبروفسکی، هنرمند برعکس پژوهشگر نباید مدام در حال انتقاد و نشان دادن اوضاع بد باشد، بلکه «هنر آنچه هست را به سادگی نشان می‌دهد و می‌گذارد تا مشاهده‌کننده خودش به نتیجه‌ای برسد».

در حال حاضر دانشگا‌ه‌ها هم دریافته‌اند که هنر می‌تواند از علم حمایت کند. در دانشگاه هلسینکی فنلاند رشته تحصیلی «محیط زیست و هنر معاصر» وجود دارد که بر شمار علاقمندانش هم مدام افزوده می‌شود. در شبکه‌های اجتماعی هم هنرمندانی که به موضوع محیط زیست می‌پردازند ارتباطشان با یکدیگر را گسترش داده‌اند. مدتی است که هنرمندان با هشتگ Art4Climate که سازمان ملل متحد پیشنهاد کرده، کارهای هنری‌شان درباره تغییرات اقلیمی را در شبکه‌ها با دیگران به اشتراک می‌گذارند.

هنری که به محیط زیست بپردازد پدیده جدیدی نیست

ایده برقراری پیوند میان هنر و موضوع‌های محیط زیستی اختراع جدیدی نیست. آلکساندر فون هومبولت، کاشف و زیست‌شناس بزرگ آلمانی، هنگام سفرهای اکتشافی‌اش همیشه نقاشی و طراحی می‌کرد. او بدین ترتیب می‌توانست بر ای نمونه حیواناتی را که تا آن موقع ناشناخته بودند به وسیله نقاشی به دیگران بشناساند و این کار بسیار راحت‌تر از توصیف آن‌ها از طریق نوشته بود. یا گروه هنرمندان دانمارکی «سوپرفلکس» هنرشان را در خدمت یافتن راه‌های بدیل برای حفاظت از محیط زیست قرار داده‌اند. در فیلم کوتاه «مک دونالد سیل‌زده» که این گروه ساخته، نشان داده می‌شود که چگونه یک منطقه در مدتی بسیار کوتاه دچار سیل می‌شود. این فیلم تمثیلی است از بالا آمدن سطح آب دریاها بر اثر تغییرات آب و هوایی. «سوپرفلکس» با «مک‌دونالد سیل‌زده» این پرسش را مطرح می‌کند که در نهایت چه کسی مسئول تغییرات اقلیمی است؟

در آلمان هم از ۲۰ سال پیش تا کنون هر از چند گاه نمایشگاه‌هایی زیر عنوان «هنر و محیط زیست» با پشتیبانی اداره فدرال محیط زیست آلمان برگزار می‌شود. در این نمایشگاه‌ها آثار هنرمندانی که به موضوع محیط زیست پرداخته‌اند به نمایش گذاشته می‌شود. به گفته فونتینی ماوروماتی، مسئول پروژه برگزاری این سری نمایشگاه‌ها، «برگزاری نمایشگاه‌های هنر و محیط زیست باعث می‌شود که نگاهی تازه، نگاهی دیگر به واقعیت‌ها بیفکنیم».

تغییرات اقلیمی کره زمین همچنان ادامه دارد و بدین خاطر هم باربارا دومبروفسکی هر روز دلایلی جدید می‌یابد تا به موضوع محیط زیست بپردازد. این هنرمند می‌خواهد نمایشگاه عکس‌هایش را در پنج قاره جهان برگزار کند. او می‌گوید که «تغییرات اقلیمی موضوعی است که به همه انسان‌های روی کره زمین ربط پیدا می‌کند، چون هنوز نمی‌توان پیش‌بینی کرد که پایان این روند چه موقع خواهد بود»، چه در هنر، چه در بحث‌های جاری و چه در تغییرات آب و هوایی.