مرگ به خاطر یک دنده یک گاز
خودروهای حامل سوخت ال پی جی در صورت کوچکترین تصادفی، به‌دلیل قابل مهار نبودن کامل سیلندر می‌تواند فاجعه به بار آورد.
«راننده‌ام و به خاطر کارم زیاد از ماشین استفاده می‌کنم. سال نود بود که ماشینم را از کارخانه تحویل گرفتم، دوگانه سوز بود و مخزن CNG (گاز طبیعی فشرده) فابریک داشت. اما همیشه مجبور بودم در صف‌های طولانی گاز CNG بمانم. تابستان‌ها هم در مسیرهای سربالایی واقعا کولر ماشینم کم می‌آورد؛ مدام تعمیرگاه بودم. مجبور شدم که مخزن سی ان جی ماشینم را باز کنم و ال پی جی (گاز مایع) ببندم. بنزین که لیتری هزار تومان بود، بیشتر تو باکم بنزین می‌زدم، اما وقتی که سهمیه‌بندی و گران شد، دوباره مصرف ال پی جی ماشینم بالا رفت. الان مشکلی ندارم اما خیلی موقع سوختگیری خطرناک است و هر بار می‌ترسم که کسی اطراف ماشینم سیگار روشن کند و تمام زندگی‌ام دود شود و به هوا برود.»
مهدی کنار خیابان ماشینش را پارک کرده و منتظر است که یک دلال به‌صورت غیرقانونی برایش ال پی جی بزند. اینها را با نگرانی به زبان می‌آورد. او تنها نیست؛ خیلی‌ها را می‌بینم که آمده‌اند تا ال پی جی بزنند.
سراسر خیابان و بسیاری از تعمیرگاه‌های مسیر همگی ال پی جی برای فروش دارند. سوختی که باید برای گرمایش و پخت و پز خانه‌های فاقد شبکه گاز عرضه می‌شود، اما الان بیشتر سوخت خودروها شده است. این داستان فقط در تهران نیست، بلکه در کل کشور حتی در سیستان و بلوچستان سیلزده نیز همین وضعیت است. چند روز قبل هم از زبان وزیر نفت شنیدم که از روزی که بنزین گران شده، دیگر صادرات ال پی جی انجام نمی‌شود و افزایش مصارف به‌خاطر خودروهاست، چراکه بسیاری از خودروها به‌دلیل کمتر بودن قیمت ال پی جی نسبت به بنزین مصرف‌کننده ال پی جی شده‌اند. اما واقعا مشکل کجاست؟ کدام نهاد باید تجدیدنظر یا ممانعت کند؟ آیا استفاده از این سوخت در حمل‌ونقل کار درستی است؟
15 درصد افزایش مصرف ال پی جی
برای بررسی میزان افزایش تقاضا سراغ «کرامت ویس کرمی»، مدیر تامین و توزیع شرکت ملی پخش فرآورده‌های نفتی ایران رفتم. ویس کرمی می‌گوید که 15 درصد و حتی در برخی از روزها 20 درصد میزان تامین ال پی جی بیشتر از سال قبل شده است؛ درحالی که با افزایش ضریب نفوذ گاز در شهرها و روستاها باید امسال میزان تقاضا برای ال پی جی یا همان کپسول‌های گاز کمتر می‌شد.
عرضه بیش از 6 هزار تن ال پی جی در هر روز
مدیر تامین و توزیع شرکت ملی پخش فرآورده‌های نفتی ایران از تامین 180 هزار تن ال پی جی در دوماه اخیر خبر می‌دهد، یعنی روزانه بیش از 6 هزار تن ال پی جی به 42 مرکز توزیع این سوخت تحویل داده می‌شود، تا به مصرف خانه‌ها و صنوف بدون شبکه گاز برسد. اما بخشی از آن به‌صورت عرضه خارج از شبکه به مصرف خودروها می‌رسد. ویس کرمی می‌گوید که به‌خاطر این رشد مصرف مجاز وغیرمجاز، هرچه تولید می‌شود، به شرکت‌های توزیع تحویل داده می‌شود و صادرات متوقف شده است. اما به خاطر تامین نیاز خانه‌ها و صنوف نمی‌توان عرضه را در داخل کم کرد و الان در پیک مصرف داخلی ال‌پی‌جی قرار داریم.
ال پی جی چند؟
به گفته مدیر تامین و توزیع شرکت ملی پخش فرآورده‌های نفتی ایران هر سیلندر 11 کیلویی ال پی جی حدود 7800 تومان عرضه می‌شود. درحالی که با این پول حدود 5 لیتر بنزین سهمیه‌ای و کمتر از 3 لیتر بنزین آزاد می‌توان زد. همین موضوع باعث شده که برخی به فکر استفاده غیراستاندارد و غیرمجاز از این سوخت بیفتند و خطرات آن را به جان بخرند.
چرا ال پی جی سوخت مجاز خودروها نشد؟
مدیر تامین و توزیع شرکت ملی پخش فرآورده‌های نفتی ایران از مصرف‌کنندگان می‌خواهد که سی ان جی را جایگزین ال پی جی کنند تا خطری جان و مال آنها را تهدید نکند؛ چراکه استفاده غیرمجاز این سوخت و به‌صورت غیراستاندارد، مشکل زاست.
او می‌گوید که شرکت ملی پخش فرآورده‌های نفتی ایران تامین‌کننده است و در این مساله که چرا توسعه ال پی جی به‌جای سی ان جی در ناوگان حمل‌ونقل مورد هدف قرار نگرفت، نقشی ندارد. اما برخی از کارشناسان معتقدند که به‌جای سی‌ان‌جی باید ال‌پی‌جی سوخت جایگزین بنزین می‌شد و از ابتدا مسیر را غلط رفته‌ایم. غلامحسین حسن تاش، کارشناس انرژی یکی از کسانی است که چنین نظری دارد. حسن تاش به خبرنگار ما می‌گوید: «سی‌ان‌جی یک زیرساخت سوخت‌رسانی جداگانه و مستقل می‌خواهد. سیلندرهای سی‌ان‌جی بسیار سنگین است و وزن ماشین و در نتیجه میزان مصرف سوخت را بالا می‌برد. ضمن اینکه اتومبیل سی‌ان‌جی سوز باید دوسوخته باشد. یعنی هم بنزین در باک داشته باشد و هم سی‌ان‌جی در سیلندر که هر جا گاز جواب نداد از بنزین استفاده کند. سی‌ان‌جی سازگاری کاملی با موتورهای درون سوز نداشته و شتاب و سرعت مطلوبی ندارد و به همین دلیل استهلاک اتومبیل‌های سی‌ان‌جی سوز بالاست. شاید به این دلایل است که استقبال از سی‌ان‌جی آن‌طور که انتظار می‌رود نیست. اگر ال‌پی‌جی (گازمایع) از ابتدا توسعه داده می‌شد خیلی بهتر بود.»
اما برخی از کارشناسان نیز به بر این باورند که «در سیلندر گاز مایع، سوخت در فاز مایع است و در صورت انتقال آن به داخل موتور، با توجه به تغییر فاز به بیش از ۲۰۰ برابر حجم گاز مایع تبدیل شده و می‌تواند بسرعت فضای داخل موتور را پر کرده و مخلوط قابل انفجاری را تشکیل دهد که با ایجاد جرقه توسط دینام یا هر یک از وسایل برقی داخل موتور موجب بروز انفجار شدید شود. خودروهای حامل چنین سوختی در صورت کوچکترین تصادفی، به‌دلیل قابل مهار نبودن کامل سیلندر می‌تواند فاجعه به بار آورد. زیرا احتمال پاره شدن شیلنگ و بروز حادثه‌های دلخراش در آنها بسیار زیاد است.»
با در نظر گرفتن هر دو دیدگاه، سیاست کشور تاکنون این چنین تعریف شده که سوخت جایگزین بنزین و کم آلاینده برای خودروها، سی ان جی باشد و مشخص نیست که ال‌پی‌جی هم به‌صورت قانونی به سوخت مصرفی خودروها اضافه شود یا خیر.
مراکزی که غیرقانونی است
فروش غیرقانونی ال‌پی‌جی برای خودروها خیلی علنی شده است. نه فقط مغازه‌ها و دلالان کنار خیابان بلکه برای آن مراکزی هم در نظر گرفته‌اند. مشخص نیست که مسئول آن کدام نهاد نظارتی است، اما از سازمان استاندارد تا وزارت صمت باید وارد عمل شوند و اگر قرار است گازسوزی خودروها از سی ان جی تامین شود، نظارت جدی تری بر مصرف ال پی جی داشته باشند.
آخرین وضعیت مصرف سی‌ان‌جی
اما بعد از گران شدن بنزین، فقط مصرف ال‌پی‌جی بالا نرفت، بلکه تقاضا برای سی‌ان‌جی نیز بیشتر شد، به طوری که حسن قلیپور، مدیر طرح CNG شرکت ملی پخش فرآورده‌های نفتی می‌گوید: «براساس آخرین آمار، در آذر ماه 24.3 میلیون مترمکعب در هر روز سی‌ان‌جی مصرف شد. این رقم 25 درصد بیشتر از متوسط سال گذشته بود.» او در گفت‌و‌گو با خبرنگار ما ادامه می‌دهد: «این افزایش 5 میلیون مترمکعبی در هر روز مربوط به ماه آذر است و احتمالا در دی و بهمن بیشتر نیز خواهد شد.»
مدیر طرح CNG شرکت ملی پخش فرآورده‌های نفتی به نقل از آمار وزارت صمت می‌گوید: «بیش از 260 هزار مراجعه‌کننده به‌دنبال استفاده از سوخت سی‌ان‌جی و دوگانه سوز کردن خودروهای خود در مراکز مجاز هستند.» او با توصیه بر اینکه مصرف‌کنندگان غیرقانونی ال‌پی‌جی نیز هرچه سریع‌تر اقدام به استفاده مجاز از سی‌ان‌جی کنند، تاکید می‌کند: «سی‌ان‌جی نیز مانند ال‌پی‌جی ارزان است اما مهم‌ترین تفاوت آنها امنیتی است که سی‌ان‌جی دارد. لازم است که در این زمینه با متخلفان برخورد جدی تری شود.» قلیپور ادامه می‌دهد: «با وجود آنکه اولویت تامین گاز در کشور با بخش خانگی، تجاری و خدماتی مانند بیمارستان‌هاست اما با افزایش مصرف گاز در کشور، عرضه سی‌ان‌جی کم نشده و کاملا در دسترس است.»
مدیر طرح CNG شرکت ملی پخش فرآورده‌های نفتی می‌گوید: «پیش‌بینی این است که با این ظرفیت به مصرف 30 میلیون مترمکعب در روز برسیم.»
در حال حاضر میزان مصرف بنزین حدود 20 میلیون لیتر در روز کمتر از روزهای قبل از سهمیه‌بندی بنزین است و یکی از دلایل این کاهش مصرف روی آوردن مردم به گاز به جای بنزین است. براساس آخرین آمار قابل استناد، میانگین مصرف روزانه بنزین در کشور به ۷۵ میلیون لیتر رسیده است.
موتورسیکلت‌های سی‌ان‌جی سوز در راه‌اند
علاوه بر وسایل حمل‌و‌نقلی مانند خودروها و وانت بارها، قرار است که بزودی موتورسیکلت‌ها نیز دوگانه سوز شوند. پایلوت آن هم در حال اجراست و قلیپور درباره‌اش می‌گوید: «تاکنون در ایران موتورسیکلت‌ها سی‌ان‌جی سوز نبوده است؛ اما در حال طراحی جایگاههای سی‌ان‌جی کوچک هستیم که امکان سوختگیری سریع با گاز برای موتورسیکلت‌ها فراهم شود.»
او توضیح می‌دهد که بزودی آغاز فعالیت موتورسیکلت‌ها سی‌ان‌جی سوز با 100 هزار دستگاه شروع می‌شود و به مرور افزایش می‌یابد.
با توجه به قوانین و مصوبه‌های موجود و خطراتی که استفاده از آن دارد، بعید است که ال‌پی‌جی به سوخت قانونی وسایل حمل‌ونقل عمومی تبدل شود. از این رو، استفاده از سوخت «ال‌پی‌جی» در خودروها منطبق بر هیچ‌گونه استانداردی نیست و نصب و راه‌اندازی هرگونه سیستم گازسوز ال‌پی‌جی در خودروها هم غیرقانونی و خطرناک است. اینها را مهدی، یعنی همان که ماشینش را با استفاده از سیلندرهای گاز مایع که به‌صورت دستی سوختگیری می‌کرد، نیز خیلی از این مسائل را می‌دانست. اما انگار تا دخالت ارگان‌های نظارتی وجود نداشته باشد یا متخلف حادثه‌ای را از نزدیک ندیده باشد، دست از کار خود برنمی‌دارد.
موافقان و مخالفان ال پی‌جی چه می‌گویند؟
ای کاش در فضای رقابتی سالم طرفداران هر دو نوع گاز ال‌پی‌جی و سی‌ان‌جی بتوانند از هر دو نوع مصرف کنند.
ماشینم دوگانه سوز بود، ابتدا LPG بود و بعدا CNG سوزش کردم. ای کاش الان هم مثل قبل از ال‌پی‌جی استفاده می‌کردم.
من خودم CNG و LPG داشتم و کاملا به مسائل استفاده از هر دو واقفم. LPG هم با صرفه‌تر است و هم برای ماشین بهتر است. با ال‌پی‌جی روی پراید حدود 900 کیلومتر می‌روم و 14 هزار تومان هزینه می‌کنم. به‌خطرات احتمالی اش می‌ارزد.
روی ماشینم ال‌پی‌جی بستم. خوب کار می‌کند ولی خیلی موقع سوختگیری خطرناک است. همیشه نگرانم. باید خیلی مواظب بود.
استفاده مداوم از سی‌ان‌جی روی سوپاپ‌ها و سیلندر ماشینم تاثیر مخرب داشته و بدم نمی‌آید ال‌پی‌جی مصرف کنم.
من هم ماشین گازسوز ال‌پی‌جی داشتم، هم سی‌ان‌جی سوز. با ال‌پی‌جی یکبار هم سر سیلندر ماشین خراب نشد ولی با سی‌ان‌جی هر چند ماه واشر سر سیلندر ماشین خراب می‌شود.
کپسول سی‌ان‌جی سنگین‌تر از ال‌پی‌جی است و هزینه گازسوز کردن خودروی ال‌پی‌جی به طور تقریبی نصف سی‌ان‌جی است.
تولید گاز LPG محدود است و کفاف نیاز حمل‌ونقل را نمی‌دهد ولی CNG به این صورت نیست.
یکی از بستگان ما هنگام سوختگیری دچارسانحه شد. حاضر نیستم که جان خودم را برای چند هزار تومان به خطر بیندازم.
من که ماشینم مخزن سی‌ان‌جی سوز کارخانه‌ای دارد و خیلی راضی هستم. قدرت موتورش هم در حالت گاز و بنزین زیاد فرقی نمی‌کند.
بیشتر از 5 سال است که ماشینم سی‌ان‌جی مصرف می‌کند ولی تا حالا هیچ عیبی برای ماشین پیش نیامده است.
ماشینم را ال‌پی‌جی سوز کردم اما مشکلات زیادی دارم. بوی بد گاز مایع آزاردهنده است. مخصوصا اگر شیشه ماشین پایین باشد. جایگاه مناسبی برای این موارد تعبیه نشده عملا وقت گیر و خیلی از زمان‌ها تعطیل است. اگر کپسول نیمه پر باشد و بخواهید پر کنید، باید پول کامل را پرداخت کنید. با کپسول به قدری دردسر دارد که آدم از خیر گاز زدن می‌گذرد و منصرف می‌شود. قیمت گاز مایع به نسبت از گاز خشک گرانتر است. در فصل زمستان ماشین دچار کندی می‌شود، چرا که گاز بسیار سرد است و تا گرم شود، طول می‌کشد. ماشین مجهز به گاز مایع در هنگام فروش دوگانه حساب نمی‌شود و به سختی باید خریدار را قانع کرد.
