ناوگان کشتیرانی کشورهای حاشیه خزر فرسوده است

در حال حاضر میانگین سن ناوگان تجاری و نفتی کشورهای حاشیه خزر 27.1 سال است.

مصطفی ملکی، پژوهشگر و کارشناس دریانوردی (PMO)`&gt.سازمان بنادر و دریانوردی معتقد است: حمل‌ونقل کالا از طریق آب ارزان‌ترین نوع حمل‌ونقل است. حمل‌ونقل دریایی یکی از شیوه‌های حمل‌ونقل جهت انتقال کالا در بین کشورهای حاشیه دریای خزر است که بعد از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی اهمیت بیشتری پیداکرده و هریک از این کشورها به دنبال افزایش فعالیت خود در این زمینه هستند.

فعالیت کشتیرانی در دریای خزر بین بنادر واقع در آن به‌ویژه بندر انزلی و امیرآباد در جمهوری اسلامی ایران، بندر باکو در جمهوری آذربایجان، بندر آستاراخان در جمهوری فدراتیو روسیه، بندر اکتائو در جمهوری قزاقستان و بندر ترکمن باشی در جمهوری ترکمنستان آغاز می‌شود و بیشترین مسیرهای حمل‌ونقل و مبدأ و مقصد تردد کشتی‌ها در دریای خزر بین بنادر واقع در آن است. عبور و مرور کشتی‌ها در دریای خزر با استفاده از رودخانه ولگا – کانال دان و رودخانه دان به دریای آزوف و ازآنجا به دریای سیاه و آب‌های بین‌المللی ممکن است.

در سال ۱۹۵۲، شوروی سابق رود دُن و ولگا را با ایجاد آبراهی مصنوعی به هم پیوست تا کشتی‌های کوچک بتوانند از دریای خزر به دریای آزوف و دریای سیاه بروند. در نظر است دریای خزر مسیر ترانزیت شمال اروپا و آسیا با جنوب رونق بگیرد و یکی از محورهای کریدور شمال-جنوب و شرق – غرب باشد.

ظرفیت کل ناوگان تجاری و نفتی کشورهای حاشیه خزر 1189665 تن است و از این مقدار 644581 تن مربوط کالای عمومی و 363893 تن مربوط به کالای مایع یا به عبارتی نفتی و تانکر و مابقی مربوط به کشتی‌های مسافری با 18507 تن، کشتی‌های واگن بر یا فری 134887 تن و کشتی‌های رورو 27797 تن است.

در حال حاضر تعداد 284 فروند کشتی در دریای خزر تردد می‌کنند که از این تعداد، ناوگان تجاری، نفتی و مسافری کشورهای حاشیه خزر مشمل بر 187 فروند کشتی‌ حمل کالای عمومی، 68 فروند کشتی‌حمل کالای مایع، نفتی و تانکر، پنج فروند کشتی‌ رورو، 14 فروند  کشتی‌های واگن بر یا فری و 10 فروند کشتی‌ مسافری است.

میانگین سن ناوگان تجاری و نفتی کشورهای حاشیه خزر در حال حاضر 27.1 سال است و عمر کشتی‌های مربوط به کالای عمومی 28.8 سال، میانگین عمر کشتی‌های حمل کالای مایع یا به عبارتی نفتی و تانکر 23.6 سال، کشتی‌های مسافری 23.7 سال، کشتی‌های واگن بر یا فری 21.8 سال و کشتی‌های رورو 31.6 سال است.

مواد نفتی، ذغال سنگ، انواع آهن آلات، غلات، تخته، چوب، محمولات فله صنعتی، کک، سیمان، کلینکر، سنگ آهن،کالای عمومی، تجهیزات پروژه ای، کانتینر، خودرو، واگن و… از محموله های صادراتی و وارداتی بنادر کشورهای حاشیه دریای خزر توسط کشتی ها است.

کشتیرانی جمهوری فدراتیو روسیه قویی‌ترین ناوگان تجاری را با 149 فروند در دریای خزر عهده‌دار است، در حال حاضر از مجموع تعداد بیش از 149 فروند کشتی تجاری، نفتی و مسافری کشور جمهوری فدراتیو روسیه که در دریای خزر تردد می‌کنند 119 فروند مربوط به کشتی‌های حامل کالای عمومی، 23 فروند مربوط به کشتی‌های حامل کالای مایع، نفتی و تانکر، سه فروند مربوط به کشتی‌های رو- رو و دو فروند مربوط به کشتی‌های حامل سنگ معدن است.

ظرفیت ناوگان تجاری و نفتی کشور جمهوری فدراتیو روسیه در حاشیه خزر 516306 تن است، از این مقدار 399349 تن مربوط کالای عمومی و 75993 تن مربوط به کالای مایع یا به عبارتی نفتی و تانکر و مابقی مربوط به کشتی‌های حامل سنگ معدن 5230 تن و کشتی‌های رو-رو 20682 تن است.

میانگین سن ناوگان تجاری و نفتی و مسافری کشور جمهوری فدراتیو روسیه در حاشیه خزر 30.59 سال که میانگین عمر کشتی‌های مربوط به کالای عمومی 31.00 سال، میانگین عمر کشتی مربوط به کالای مایع یا به عبارتی نفتی و تانکر 27.78 سال، کشتی‌های حامل سنگ معدن 36.00 سال و کشتی‌های رورو 31.00 سال است و میانگین سن ناوگان تجاری و نفتی روسیه پیرترین کشتی‌ها را در دریای خزر به خود اختصاص داده است.

کشتیرانی جمهوری آذربایجان دومین کشور نیرومند ازنظر ناوگان تجاری و نفتی با 97 فروند کشتی در دریای خزر فعال است و در حال حاضر قوی‌ترین ناوگان کشتی‌های نفتی و تانکر را با 34 فروند کشتی و بیشترین تعداد کشتی‌های واگن بر یا فری را با 13 فروند صاحب است، کشتی‌های واگن بر یا فری، کشتی‌هایی هستند که پس از پهلوگیری در کنار اسکله مستقیماً به ریل متصل و کالا از طریق واگن به کشتی منتقل و به مقصد فرستاده می‌شود. این کشور هم‌چنین با 20 فروند کشتی مربوط به کالای عمومی،سه فروند کشتی مسافری و  دو فروند کشتی رورو در دریای خزر فعالیت می‌کند.

ظرفیت ناوگان تجاری و نفتی و مسافری کشور جمهوری آذربایجان 419079.0 تن است از این مقدار 88000 تن مربوط کالای عمومی و 183150 تن مربوط به کالای مایع یا به عبارتی نفتی و تانکراست، از ظرفیت ناوگان جمهوری آذربایجان مقدار 130428 تن مربوط کشتی‌های واگن بر یا فری، 13778 تن مربوط به کشتی‌های رو- رو و 3723 تن مربوط به کشتی‌های مسافری است. جمهوری آذربایجان علاوه بر با ظرفیت‌های مورداشاره، 12436 تن ظرفیت کشتی‌های ویژه از نوع تانکر آن است.

میانگین سن ناوگان تجاری و نفتی و مسافری کشور جمهوری آذربایجان 25 سال است و عمر کشتی‌های مربوط به کالای عمومی 25.2 سال، میانگین عمر کشتی‌های حمل کالای مایع یا به عبارتی نفتی و تانکر 25.4 سال، کشتی‌های فری یا واگن بر 21.3 سال و کشتی‌های رورو 32.5 سال است و کشتی‌های مسافری جمهوری آذربایجان با میانگین سن 30.3 سال در دریای خزر فعالیت دارد.

ناوگان کشتیرانی کشور جمهوری اسلامی ایران سومین کشور ازنظر ظرفیت ناوگان و دومین کشور ازنظر ظرفیت ناوگان تجاری مربوط به کالای عمومی در دریای خزر است و با 42 فروند کشتی در دریای خزر فعالیت می‌کند و به عملیات جابجایی کالا مشغول است از این تعداد 24 فروند مربوط شرکت کشتیرانی دریای خزر و 18 فروند توسط بخش خصوصی و شرکت‌های حمل‌ونقل دریایی اداره می‌شوند در حال حاضر جمهوری اسلامی ایران فاقد کشتی‌های رورو، فری یا واگن بر و هم‌چنین مسافری در دریای خزر است لازم به ذکر است تنها کشتی مسافری ایران در دریای خزر کشتی میرزا کوچک خان است و فعالیت آن‌چنانی ندارد.

ظرفیت ناوگان تجاری کشور جمهوری اسلامی ایران در دریای خزر 117077 تن است از این مقدار 75077 تن ظرفیت مربوط به شرکت کشتیرانی دریای خزر و 42000 تن مربوط به شرکت‌های خصوصی است.

میانگین سن ناوگان تجاری جمهوری اسلامی ایران که در دریای خزر فعالیت دارند 25.48 سال است. میانگین سن کشتی‌ها با مالکیت شرکت کشتیرانی دریای خزر 23.79 سال و میانگین 27.72 سال مربوط به سن کشتی‌های سایر شرکت‌های خصوصی است که در دریای خزر فعالیت دارند.

ناوگان کشتیرانی کشور جمهوری قزاقستان با 13 فروند کشتی در دریای خزر فعالیت می‌کند از این تعداد دو فروند حمل کالای عمومی، هفت فروند مربوط کالای مایع (نفتی یا تانکر)، یک فروند کشتی‌های واگن بر یا فری است و سه فروند از آنها کشتی‌های مسافری هستند.

مجموع ظرفیت ناوگان تجاری کشور جمهوری قزاقستان 70637 تن است از این مقدار 9868 تن مربوط کالای عمومی، 52587 تن مربوط کالای مایع (نفتی یا تانکر)، 4459 تن مربوط به کشتی‌های حامل واگن یا فری و 3723 تن از آن‌ها مسافری است.

میانگین سن ناوگان تجاری و نفتی و مسافری کشور جمهوری قزاقستان 17.6 سال است و میانگین عمر کشتی‌های مربوط به کالای مایع (نفتی و تانکر) 10.7 سال، کشتی‌های فری یا واگن بر 28.0 سال، کشتی‌های مسافری جمهوری قزاقستان با میانگین سن 30.3 سال در دریای خزر فعالیت دارد.

ناوگان کشتیرانی کشور جمهوری ترکمنستان نیز با 12 فروند کشتی در دریای خزر فعالیت دارد از این تعداد چهار فروند مربوط به کالای عمومی، 4 فروند مربوط کالای مایع (نفتی یا تانکر) و  چهار  فروند مربوط به کشتی‌های مسافری است.

مجموع ظرفیت ناوگان تجاری کشور جمهوری ترکمنستان 38003 تن است از این مقدار 9189 تن مربوط کالای عمومی، 17753 تن مربوط کالای مایع (نفتی یا تانکر) و 11061 تن از آن‌ها مسافری است.

میانگین سن ناوگان تجاری و نفتی و مسافری کشور جمهوری ترکمنستان 13.75 سال است و میانگین عمر کشتی‌های مربوط به کالای عمومی 20 سال و میانگین سن کشتی‌های حامل مایع یا به عبارتی نفتی و تانکر 7.5 سال، میانگین سن کشتی‌های مسافری جمهوری ترکمنستان 13.75 سال است.

چنانچه قبلاً گفته شد از مجموع تعداد 284 فروند کشتی که در دریای خزر تردد می‌کنند و از کل تعداد ناوگان تجاری، نفتی و مسافری کشورهای حاشیه خزر 187 فروند مربوط به کشتی‌های حامل کالای عمومی 68 فروند مربوط به کشتی‌های حامل کالای مایع، نفتی و تانکر، 5 فروند مربوط به کشتی‌های رورو، 14 فروند مربوط به کشتی‌های واگن بر یا فری و 10 فروند شامل کشتی‌های مسافری هستند. میانگین سن ناوگان تجاری و نفتی کشورهای حاشیه خزر 27.1 سال که عمر کشتی‌های مربوط به کالای عمومی 28.8 سال و میانگین عمر کشتی مربوط به کالای مایع یا به عبارتی نفتی و تانکر 23.6 سال، کشتی‌های مسافری 23.7 سال، کشتی‌های واگن بر یا فری 21.8 سال و کشتی‌های رو- رو 31.6 سال است

به دلیل شرایط تحریم و نبود امکانات داخلی، عمر کشتی‌های تجاری در دریای خزر به بیش از 27 سال رسیده است، ازاین‌رو نوسازی ناوگان یکی از اولین اقداماتی است که باید در این حوزه انجام شود. میانگین سن ناوگان تجاری کشور در حدود 13.1 سال است درحالی‌که هدف برنامه چهارم 14.5 سال بوده است و میانگین سن ناوگان جهانی 10 سال است. بالا بودن سن ناوگان هم یکی دیگر از مشکلات حمل‌ونقل دریایی است. سن ناوگان دریایی ما در دریای خزر27 ساله است. 42 فروند کشتی داریم با میانگین عمر 27 سال و واضح است به‌شدت باید برای نوسازی ناوگان دریایی هم کار کنیم. بخش خصوصی هم در دریای خزر خوب کار نکرده است بطوریکه میانگین عمر کشتی‌هایی که توسط سایر شرکت‌ها به‌غیراز شرکت کشتیرانی در دریای خزر تأمین‌شده است 18 فروند است که سن آن‌ها نیز بالاتر از 27 سال است.

 ناوگان جمهوری اسلامی ایران در دریای خزر فاقد کشتی‌هایی از نوع فری و رورو است کشتی‌های فری یا واگن بر احتیاج به پایانه مخصوص به خوددارند. این نوع پایانه‌ها نوعی نوآوری در زنجیر حمل‌و‌نقل به شمار می‌آیند که در آن قطار و حمل‌و‌نقل ریلی با حمل‌و‌نقل دریایی ترکیب می‌شود. این نوع پایانه برای اولین بار در ایالات‌متحده مورداستفاده قرار گرفت و به پایانه‌های رو‌ـ‌رو شبیه است با این تفاوت که در این پایانه‌ها به‌جای ماشین و وسایل نقلیه چرخ‌دار، قطار وارد کشتی می‌‌شود و در حمل‌و‌نقل دریایی مشارکت می‌کند.

 در بنادر حاشیه خزر کشورهای قزاقستان، آذربایجان و ترکمنستان دارای فری ترمینال‌هایی هستند که مستقیماً به ریل متصل و کالا از طریق واگن به کشتی منتقل و به مقصد فرستاده می‌شود. در همین راستا طی سال ۲۰۱۶ به تعداد ۲۳۴۱۵ واگن به‌وسیله بندر باکو و از طریق فری ترمینال جابجا شده است و از این تعداد ۱۳۷۹۱ واگن (۵۳.۳ درصد) بین بنادر باکو-اکتائو-باکو و تعداد ۹۸۵۰ واگن (۴۱.۷ درصد) بین بنادر باکو-ترکمن باشی – باکو بوده است. هم‌چنین در فری ترمینال جدید بندر باکو مستقر در منطقه آلات طی سال ۲۰۱۶ به تعداد ۳۶۸۹۶ واگن جابجا شده است و از این تعداد ۱۱۱۰۹ واگن (۳۰.۱ درصد) بین بنادر باکو-اکتائو-باکو و تعداد ۲۵۷۸۷ واگن (۶۹.۹ درصد) بین بنادر باکو-ترکمن باشی – باکو بوده هست. حجم انتقال کالا بین بندر اکتائو و باکو از طریق کامیون و واگن با استفاده از ترمینال فری در سال ۲۰۱۶ نیز در مقایسه با سال ۲۰۱۵ نزدیک به  چهار برابر افزایش‌یافته و به رقمی حدود ۱۲ هزار دستگاه رسیده است.