انتظار معجزه نداشته باشیم
مجتبی شوریان، عضو هیئت علمی دانشگاه شهید بهشتی در شماره امروز روزنامه شرق درباره آنچه که باید از وزیر نیرو انتظار داشته‌باشیم، یادداشتی نوشته است که در ادامه می‌آید:
با معرفی آقای دکتر اردکانیان به‌عنوان نامزد تصدی پست وزارت نیرو از سوی رئیس‌جمهور و سپس رأی موافق مجلس شورای اسلامی به ایشان، موج گسترده‌ای از خوشحالی و رضایت از این انتخاب بین متخصصان، صاحب‌نظران و دانشگاهیان مرتبط با آب در سراسر کشور ایجاد شده است. مهم‌ترین دلایل این حمایت را می‌توان تخصص ایشان و آشنایی با مسائل و مشکلات آبی کشور و تبحر ایشان در برقراری مناسبات سیاسی و قانونی چه در داخل کشور و چه در سطح بین‌المللی دانست. آقای اردکانیان که در زمان وزارت گزینه ناکام قبلی معرفی‌شده به مجلس (مهندس بیطرف)، معاونت امور آب و آبفای وزارت نیرو را بر عهده داشتند، در حقیقت نقش اصلی بسیاری از تصمیمات و اقدامات انجام‌شده در امور آب کشور در آن زمان را بر عهده داشته و اکنون با مشاهده عواقب بعضا تلخ ناشی از آن تصمیمات که عموما بر توسعه سازه‌محور منابع آب تأکید داشت، به‌درستی وظیفه اصلی وزارت نیرو را تغییر پارادایم مدیریت منابع آب کشور از مدیریت عرضه به مدیریت تقاضا اعلام کرده‌اند.
مشکل اصلی وضعیت نامطلوب فعلی آب در ایران، مدیریت ناصحیح منابع آب سطحی و زیرزمینی در سال‌های متمادی گذشته بوده که عوامل جانبی دیگری نظیر خشک‌سالی و تغییر اقلیم به تشدید این وضعیت دامن زده است. احداث بی‌رویه سدهای مخزنی روی رودخانه‌ها با ظرفیت مخازنی بیش از توان آب‌دهی رودخانه و حفر بی‌رویه چاه‌های برداشت آب از آبخوان‌ها وضعیت کمّی و کیفی منابع آب در کشور را به شرایط بحرانی رسانده است.
این تمرکز و تأکید بر مدیریت عرضه و توسعه منابع آب، در دهه‌های ٧٠ و ٨٠ منجر به افزایش تقاضا در نقاط مختلف شده؛ به‌طوری‌که برای جبران کمبودها، راهکارهای انتقال بین‌حوضه‌ای و استفاده از منابع آب دریاهای شمال و جنوب کشور نیز در دست بررسی و اجرا قرار گرفته است. در این بین، فشارها و چانه‌زنی‌های سیاسی نمایندگان مجلس از مناطق مختلف برای اخذ مجوز احداث سازه‌های توسعه منابع آب در حوزه انتخابی خود، بدون توجه به اثرات بلندمدت این طرح‌ها در کل حوضه آبریز و حساسیت کافی نداشتن وزارت نیرو و سازمان محیط زیست به عواقب این تصمیمات نیز در پیدایش شرایط حال حاضر بی‌تأثیر نبوده است.
اکنون واضح است که راهکار اصلی حل مسائل و مشکلات آب کشور، تغییر زمینه بازی از مدیریت عرضه به مدیریت تقاضا و کاهش مصارف لجام‌گسیخته منابع آب در قالب مدیریت به‌هم پیوسته منابع آب در سطح حوضه‌های آبریز کشور است. بدیهی است که اصلاح وضعیت فعلی که ناشی از یک روند دو‌دهه‌ای توسعه‌محور منابع آبی بوده، امری نیست که در کوتاه‌مدت و به‌راحتی محقق شود. این هدف که به‌درستی در برنامه مطرح‌شده از سوی دکتر اردکانیان برای اداره وزارت نیرو نیز بیان شده، قطعا برای پیاده‌سازی با چالش‌های سیاسی و اجتماعی زیادی مواجه خواهد شد. انسداد چاه‌های برداشت غیرمجاز از آبخوان‌ها نیاز به قدرت اجرائی و بودجه اعتباری بیش از توان فعلی وزارت نیرو دارد که این موضوع قطعا پیاده‌سازی این راهکار را با مشکلی جدی مواجه خواهد کرد. راهکار مؤثر دیگر برای کاهش تقاضا، اصلاح وضعیت نابسامان الگوی کشت کشاورزی در مناطق مختلف کشور و همچنین افزایش راندمان مصرف آب در بخش کشاورزی در کنار جلوگیری از افزایش سطح زیر کشت است. قطعا روآوری به الگوی کشت کم‌آب‌بر و سازگار با وضعیت منابع آبی دشت‌ها و جلوگیری از توسعه سطح زیرکشت، موضوعی است که پیاده‌سازی آن در وهله اول به همکاری همه‌جانبه وزارتخانه‌های نیرو و کشاورزی به‌عنوان ذی‌مدخلان اصلی و سپس افزایش سطح آگاهی کشاورزان و پس از آن بودجه اعتباری کافی احتیاج داشته و امری نیست که در کوتاه‌مدت قابل تحقق باشد. بررسی جمیع این جهات، روشن می‌کند که پیاده‌سازی برنامه بیان‌شده برای وزارت نیرو قطعا با چالش‌ها، موانع و سختی‌های بسیاری مواجه خواهد شد.
در کنار این عوامل بیرونی صریح، باید به لزوم تغییر نگرش مدیریتی ناکارآمد بدنه میانی وزارت‌های نیرو و جهاد کشاورزی به‌ویژه در سطوح شرکت‌های آب منطقه‌ای و جهاد کشاورزی استان‌ها که مجرای اصلی پیاده‌سازی سیاست‌های کلان آب و کشاورزی هستند، به‌عنوان یک مانع با اینرسی بالا در برابر تغییرات اصلاحی یادشده اشاره کرد. بر این اساس باید نگران سطح توقعات ایجاد‌شده در پی انتخاب آقای اردکانیان به‌عنوان وزیر نیرو و خوشحالی ناشی از این انتخاب، گو اینکه مشکلات عدیده آب کشور قرار است با دستان یک نفر و یک‌شبه حل شوند، بود تا خدای نکرده منجر به ناامیدی و سرخوردگی در آینده بر اثر مصائب و مشکلات پیش‌ِروی تحقق اهداف فوق نشود. رساندن کشتی توفان‌زده مدیریت آب کشور به ساحل آرامش و عبور آن از شرایط سخت فعلی، امری زمان‌بر است که نیاز به برنامه‌ریزی هدفمند همراه با صبر و حوصله فراوان برای به‌ثمر‌نشستن برنامه‌های در نظر گرفته‌شده در دهه پیش‌رو دارد.
البته بدیهی است این موج حمایت و رضایت پدیدآمده بین متخصصان و صاحب‌نظران آب، از این حسن انتخاب خود می‌تواند به‌عنوان یک عامل کمک‌کننده مؤثر به منظور بررسی و تبیین راهکارهای عملی پیاده‌سازی برنامه‌های در نظر گرفته‌شده برای اصلاح وضعیت منابع آب کشور به کار گرفته شود.
