دوئل اوپـک با شیـل

[دکتر مهدی عسلی مدیرکل پیشین امور اوپک و ارتباط با مجامع بین المللی وزارت نفت]

با توجه ‌به افزایش قیمت‌های نفت در هفته‌های اخیر که به‌طور عمده تحت‌تأثیر مجموعه‌ای از عوامل بنیادی و نیز تحولات سیاسی، به‌خصوص در منطقۀ خاورمیانه مانند قطع صادرات نفت از منطقۀ کرکوک عراق، اعلام کاهش صادرات نفت عربستان از دسامبر سال جاری به میزان 120هزار بشکه در روز و تحولات سیاسی در عربستان صعودی که با بازداشت گستردۀ وزرا، شاهزاده‌ها و سرمایه‌داران در آن کشور از سویی و نیز استعفای نخست‌وزیر لبنان در عربستان و تنش سیاسی بین دولت‌های عربستان و لبنان پیش آمد، این سؤال مطرح شده است که آیا تمدید توافق سال گذشتۀ اوپک و غیراوپک مبنی بر کاهش 8 1میلیون بشکه در روز از تولید برای یک‌سال دیگر و تا پایان 2018، با افزایش قیمت‌های نفت به بالاتر از 60‌‌دلار برای هر بشکه، امکان افزایش تولید نفت توسط تولیدکنندگان غیرمتعارف نفت در آمریکا و درنتیجه تشدید بی‌تعادل بازار نفت در سال‌های بعد را فراهم نخواهد کرد؟ اگر چنین احتمالی وجود دارد، آیا کنفرانس اوپک آمادگی بررسی و اتخاذ تصمیمی در این خصوص را هم دارد یا خیر؟هم‌زمان با برگزاری کنفرانس اوپک در 30 نوامبر 2017 برابر با 9 آذر1396، همانند سال قبل علاوه‌بر کشورهای عضو اوپک، 11 کشور مهم تولیدکنندۀ نفت غیراوپک مانند روسیه، آذربایجان، مکزیک و قزاقستان… نیز در اتخاذ تصمیم‌های این کنفرانس و سپس، اجرای آن تصمیم‌ها مشارکت دارند که همین امر، تأثیرگذاری این کنفرانس را افزایش می‌دهد. موضوع اصلی کنفرانس 173، تصمیم‌گیری برای تمدید موافقت کنفرانس در نوامبر گذشته، تا پایان 2018 است. بر همین اساس، مذاکره‌های دوجانبه و چندجانبه برای ایجاد هماهنگی‌های لازم قبل از برگزاری این کنفرانس، نه‌تنها بین اعضای اوپک، بلکه کشورهای غیراوپک همراهی‌کننده و  به‌خصوص روسیه، از قبل آغاز شده است.

استمرار قیمت نفت بالای 60دلار می‌تواند یک‌میلیون بشکه نفت خام سبک غیرمتعارف را افزایش دهد. تنگ‌ترکردن بیشتر بخش عرضۀ اوپک می‌تواند در یکی ، دو سال آینده موجب افزایش مجدد نفت غیرمتعارف در آمریکا و سقوط اجتناب‌ناپذیر قیمت‌ها همراه با کاهش سهم بازار اوپک شود.گزارش‌هایی وجود دارد که نشان می‌دهد استمرار قیمت نفت بالای 60دلار می‌تواند یک‌میلیون بشکه نفت خام سبک غیرمتعارف را افزایش دهد. بنابراین دلایل قوی برای احتیاط وجود دارد؛ چه تنگ‌ترکردن بیشتر بخش عرضۀ اوپک می‌تواند در یکی ، دو سال آینده موجب افزایش مجدد نفت غیرمتعارف در آمریکا و سقوط اجتناب‌ناپذیر قیمت‌ها همراه با کاهش سهم بازار اوپک شود. در آخرین گزارش چشم‌انداز نفت اوپک(WOO. 2017)، تجدیدنظر درخور توجهی در عرضۀ نفت خام برای سال جاری میلادی به عمل آمده است و عرضۀ نفت خام برای 2017 را که در سال گذشته 3 95میلیون بشکه در روز برآورد شده بود، با افزایشی معادل 2 1میلیون بشکه در روز، به 5 96میلیون بشکه در روز افزایش داده‌اند. دلیل اصلی این تجدید‌نظر، افزایش پیش‌بینی‌نشدۀ تولید نفت غیرمتعارف در آمریکا عنوان شده است. اگر کارایی تولید نفت خام غیرمتعارف به اندازه‌ای افزایش یافته است که در شرایط قیمت‌های زیر 50دلار، تولید آن بیش از یک‌میلیون بشکه در روز از برآوردهای اولیه فراتر رفته است، می‌توان انتظار داشت در‌صورتی‌که قیمت‌ها برای مدتی بالای 60 دلار برای هر بشکه بماند، تولید نفت غیرمتعارف حتی فراتر رود و همان‌طور که گفته شد، تولید نفت خام غیرمتعارف در این شرایط می‌تواند حتی یک‌ میلیون بشکه بیشتر شود. اما از سوی دیگر تمدیدنشدن توافق سال گذشته و بازگشت به سطح تولید اکتبر سال قبل با چشم‌انداز افزایش حدود 2میلیون بشکه‌ای در روز، در مقایسه با میزان تولید کنونی در  بهار سال آینده نیز می‌تواند سقوط قیمت‌ها به حدود اوایل سال 2016 را به‌دنبال داشته باشد. در‌عین‌حال باید توجه داشت که در آستانۀ برگزاری اجلاس 30نوامبر، تولید نفت اوپک به کمترین مقدار در 5 ماه اخیر رسیده است؛ هرچند هنوز تولید سازمان از میزان تولید تعیین‌شده بیشتر است. تولید نفت عراق و نیجریه هرکدام 100هزار بشکه در روز و تولید نفت ونزوئلا و الجزایر هریک 50هزار بشکه در روز، در ماه اکتبر کاهش داشته است. علاوه‌بر‌آن، عربستان سعودی اعلام کرده است در دسامبر، صادرات نفت خام خود را 120هزار بشکه در روز کاهش خواهد داد و صادرات آن کشور به آمریکا 10درصد کاهش می‌یابد. بدین ترتیب صادرات نفت خام عربستان سعودی به حدود 7میلیون بشکه در روز خواهد رسید. هرچند دلیل این کاهش، متعادل‌کردن بازار اعلام شده است و عربستان در ماه‌های تابستان، یعنی جولای و آگوست هم صادرات خود را کاهش داده بود، این واقعیت که در ماه گذشته از تولید نفت چند عضو اوپک کاسته شده و در هفته‌های اخیر نیز قیمت‌های نفت در بازار روند صعودی به خود گرفته است، نشان می‌دهد که دلیل اصلی این کاهش، نه تلاش مضاعف آن کشور برای موازنۀ بازار، بلکه ناتوانی عربستان به استمرار تولید در سطوح بالای 10میلیون بشکه در روز و افزایش مصرف داخلی  است. موضوع دیگری که مذاکرات اجلاس آیندۀ اوپک را اهمیت و درعین‌حال ابهام بیشتری می‌بخشد، نیازهای بودجه‌ای کشورهای عضو اوپک است. در گزارش اخیر صندوق بین‌المللی پول، عربستان و امارات متحدۀ عربی برای موازنۀ بودجۀ خود در سال آیندۀ میلادی، به ترتیب به قیمت نفت 70دلار و 7 61 دلار برای هر بشکه نیاز دارند. این ارقام برای کویت و قطر حدود 48دلار برای هر بشکه برآورد شده است.مجموع این مسائل، نگرانی دربارۀ تصمیم اعضای اوپک را برای تداوم توافق، افزایش می‌دهد.