رویای گازی داماد اردوغان

در نظام بین ­الملل، کشورهای همسایه همواره روابط پر افت و خیزی داشته که جوهره این روابط نیز رقابت و تلاش برای برتری بر یکدیگر است. برهمین اساس، ترکیه و روسیه نیز از دهه های گذشته همواره روابط پرتنشی داشته ­اند که تا فروپاشی شوروی نیز ادامه یافت. دوران جنگ سرد، زمانی بود که ترک ­ها با عضویت در ناتو و پیوستن به زنجیره امنیتی موسوم به «سد نفوذ»، برای خود حریم امنیتی دست و پا کردند. به اعتقاد بسیاری از رهبران روس، ترکیه از جمله برندگان فروپاشی شوروی بود که بدون هیچ تلاش جدی، توانست هم از شر تهدیدات مرزی و ایدئولوژیکی رهایی یابد و هم فرصتی برای عرض اندام در منطقه قفقاز و آسیای مرکزی پیدا کند.

اما با به قدرت رسیدن ولادیمیر پوتین از اواخر دهه 1990 و همچنین زمامداری رهبران حزب عدالت و توسعه در ترکیه از اوایل دهه گذشته و پیگیری سیاست `تنش صفر با همسایگان` از سوی رجب طیب اردوغان، رفته رفته ترکیه به یکی از بزرگ­ترین شرکای تجاری روسیه تبدیل شد و در مقابل، نفت و گاز روسیه جانی تازه به صنایع ترک ها بخشید. اکنون روسیه با تامین 60 درصد انرژی ترکیه بازار انرژی این کشور را قبضه کرده و در عین حال ترکیه نیز پس از آلمان دومین مصرف کننده انرژی روسیه است.

اما این روزها آنکارا در تلاش است با اتخاذ برنامه ملی انرژی، وابستگی به ذخایر انرژی خارجی را کاهش و کشور را به قطب گازی اروپا تبدیل کند. طبق پیش‌­بینی­ های انجام گرفته، در صورت اجرای این برنامه روسیه تقریبا یک سوم از سهم خود در بازار انرژی ترکیه را از دست خواهد داد. اگرچه ممکن است این سناریو در وهله اول، برای مسکو نگران کننده به نظر برسد.

سلطه انرژی

در اوایل آوریل وزارت انرژی ترکیه به سرپرستی برات البایراک، برنامه ملی انرژی را آماده و ارائه نمود. به گفته البایراک که داماد رئیس‌جمهور ترکیه نیز هست، این برنامه تحولی عظیم است که نتایج شگفت آور آن طی 15 سال آینده به ثمر خواهد نشست. به اعتقاد وی، هدف اصلی این تحول، کاهش وابستگی ترکیه به ذخایر خارجی و تبدیل کشور به قطب انرژی منطقه می ­باشد.

در صحبت­ های البایراک، اشاره ای به روسیه نشده است؛ اما کاملا واضح است که یکی از قربانیان اصلی اجرای این برنامه، مسکو خواهد بود. طبق گزارش غول انرژی ترکیه، بوتاش، روسیه با سهم 56 درصدی، بزرگ­ترین تامین کننده گاز ترکیه به شمار می ­رود. کشورهای ایران با 19 درصد، الجزایر با 9 درصد و نیجریه با 7 درصد در رده های بعدی قرار دارند.

به گزارش تحلیلگران موسسه اقتصاد انرژی دانشگاه کولگن، طبق سناریوی وزارت انرژی، سهم گازپروم در بازار ترکیه به 38.9 (35.3 میلیارد مترمکعب در سال) کاهش خواهد یافت. در همین زمان، به دلیل آغاز به کار خط لوله TANAP، سهم آذربایجان تا 34.8 درصد (31.5 میلیاردمترمکعب) افزایش خواهد یافت.

براساس این گزارش، مجموع واردات گاز ترکیه از 54.1 میلیارد مترمکعب در 2017 به 90.5 میلیارد مترمکعب در 2030 افزایش خواهد یافت، که از این میزان 67.2 میلیارد مترمکعب آن صرف تامین نیازهای داخلی کشور شده و مابقی به کشورهای اتحادیه اروپا، به ویژه یونان و بلغارستان منتقل خواهد شد.

برهمین اساس، پیش بینی می ­شود تا 2030 سهم ترکیه در تامین انرژی اتحادیه اروپا، به 6.8 درصد افزایش یابد. اگرچه این رقم در مقایسه با غول­ های انرژی نظیر روسیه یا نروژ حداقل به نظر می رسد، اما برای بازار گاز جنوب شرقی اروپا، مشارکت ترکیه بسیار قابل توجه است.

از سوی دیگر، آنکارا به طور جدی درتلاش است تولید داخلی را توسعه داده و برای نخستین بار در تاریخ کشور، وزارت انرژی از خرید تاسیسات حفاری از روسیه خبر داد. به عقیده بسیاری با این اقدام، روسیه با دستان خود به ترکیه کمک می­ کند از وابستگی انرژیش به مسکو کاسته و تبدیل به بزرگ­ترین قطب ترانزیت در نقشه گازی اروپا شود. اما داستان در پس پرده چیز دیگری است…

مصر، راه انتقام روسیه از ترکیه

طبق گزارش اخیر تحلیلگران مرکز تحقیقات انرژی ترکیه، مصر مانعی مهم بر سر راه تبدیل ترکیه به قطب ترانزیت منطقه به شمار می ­رود. دلیل اصلی این امر هم وجود یکی از بزرگ ­ترین ذخایر گازی جهان – میدان گازی زهر – در این کشور است. از سوی دیگر، برکسی پوشیده نیست که رئیس جمهور ترکیه همچنان از به رسمیت شناختن همتای خود، عبدالفتاح سیسی که بعد از کودتای نظامی 2013 برمسند قدرت نشست، خودداری می ­کند.

بررسی ­های بخش زمین شناسی شرکت ایتالیایی انی که توسعه میدان گازی را برعهده دارد حاکی از آن است که این میدان، دربردارنده بالغ بر 30 تریلیون فوت مکعب ذخایر گازی است. شرکت روسی روس نفت نیز با هدف مشارکت در توسعه این پروژه و گسترش نفوذ خود در منطقه، اواخر سال گذشته 35 درصد از امتیاز انجصاری توسعه این میدان را از آن خود ساخت. بریتیش پترولیوم نیز سهمی 15 درصدی در توسعه این میدان در اختیار دارد. به گفته ایگور سچین رئیس روس نفت، شرکتش تاکنون بالغ بر 1.12 میلیارد دلار در این پروژه سرمایه گذاری نموده که طی 4 سال آینده به 4.5 میلیارد دلار افزایش خواهد یافت.

علاوه بر آن، در اوایل 2017 روس نفت و شرکت ملی گاز مصر نیز قراردادی برای تهیه 10 نفتکش LNG، با مجموع حجم 600 هزار تن منعقد ساختند. اکنون و به مدد این سرمایه گذاری­ها، روسیه در حال تبدیل شدن به بازیگری مهم در بازار انرژی منطقه است و این درخشش، چشم انداز رشد تاثیرگذار ترکیه به عنوان قطب اصلی گاز در اروپا را در هاله ای از ابهام فروخواهد برد.

افزایش تقاضای گاز طبیعی از سوی اتحادیه اروپا، تنها گزینه ای است که می ­تواند موجب احیای آنکارا شود، اما باید دید در این میان سیاست بروکسل چه خواهد بود.

به گفته ایگور یوشکو، کارشناس برجسته موسسه امنیت ملی انرژی روسیه، ترکیه برنامه های جاه طلبانه بسیاری برای ایجاد یک قطب گازی جدید در منطقه دارد، به همین دلیل تلاش خود را بر توسعه خطوط انتقال گاز معطوف ساخته است. اما با ازسرگیری پروژه ساوت استریم در بلغارستان از سوی روسیه، تلاش­های ترکیه راه به جایی نخواهد برد. از سوی دیگر، هنوز هم ترکیه برای روسیه مناسب ­ترین مسیر ترانزیت گاز به اتحادیه اروپا به شمار می­ رود و افزایش نفوذ مسکو بر آنکارا، همچنان از اهمیت ویژه ای برای مقامات کرملین برخوردار است.

به دنبال نتایج رفراندوم هفته های گذشته که نتیجه­ اش مورد خوشایند اروپا نبود، ترکیه نمی­ تواند انتظار کوچکترین حمایتی از سوی اروپای غربی داشته باشد، که مانعی جدی برای تبدیل شدنش به بازیگر مهم انرژی منطقه به حساب می ­آید. از سوی دیگر، علیرغم گرم شدن روابط دو کشور طی ماه ­های اخیر و همکاری­های مشترکشان در پروژه های ترکیش استریم و نیروگاه هسته ­ای آکویا، مشکل اصلی سناریوی روسیه و ترکیه بی ­اعتمادی دو کشور به یکدیگر است. مشکلی که به اعتقاد تحلیلگران در یک جمله خلاصه می­ شود: یک گرگ هرگز رفیق یک خرس نخواهد شد.