شدت انرژی ایران 1.5 برابر متوسط جهانی است

بهره وری و بهینه سازی مصرف از ارکان مهم توسعه است و نقش مهمی در رشد و پیشرفت کشورها دارد. موضوعی که با سیاستگذاری‌های کارشناسانه دولت‌ها و سرمایه گذاری‌های مناسب در این حوزه می‌تواند نقش موثری در تحقق اقتصاد مقاومتی و تقویت بنیه اقتصادی کشور ایفا کند.

به گزارش «انرژی امروز» افزایش بهره‌وری و بهینه سازی مصرف در جهان پر رقابت کنونی نه تنها از وابستگی کشور در عرصه جهانی شدن می‌کاهد بلکه به رشد و شکوفایی در حوزه‌های اجتماعی و اقتصادی داخلی نیز یاری می‌رساند.

در همی خصوص، امیر دودابی نژاد، معاون آموزش و بهینه‌سازی مصرف سازمان انرژی‌های تجدیدپذیر و بهره‌وری انرژی به مناسبت روز بهره‌وری گفت‌وگویی با ایرنا دارد که متن این گفت‌وگو در ادامه آمده است:

چه ضرورت‌هایی باعث شد تا این روز در ایران به ثبت برسد؟ بهره‌وری موضوعی است که می‌تواند به افزایش رشد اقتصادی، مدیریت زیرساخت‌های کشور و توسعه کشور بیانجامد.

در برنامه ششم توسعه به طور متوسط سالیانه 2.8 دهم درصد رشد بهره‌وری پیش بینی شده که با فرض این مورد، حدود 35 درصد یا یک سوم رشد هشت درصدی اقتصادی باید از راه رشد بهره وری تحقق یابد.

برای اینکه بتوان به اهمیت این امر آگاه شد، باید به این نکته توجه داشت که سالیانه به طور تقریبی هفت هزار و 700 میلیارد ریال سرمایه گذاری در برنامه ششم پیش‌بینی شده که ارزش این 2.8 درصد رشد بهره وری در رشد اقتصادی کشور معادل 120 میلیارد دلار سرمایه گذاری است.

به عبارت دیگر، رشد اقتصادی که از راه سرمایه گذاری سالیانه 120 هزار میلیارد دلار به دست می‌آید، معادل همان 2.8 درصد رشد بهره وری به شمار می‌رود. این امر نشان می‌دهد که پتانسیل بسیار قابل توجهی در این حوزه برای اقتصاد ملی وجود دارد.

اهمیت این امر سبب شد تا روزی به عنوان روز بهره‌وری در تقویم به ثبت برسد تا مسوولان با برگزاری برنامه‌های آموزشی و ترویجی بیش از پیش به این مهم توجه و با تجلیل از افراد برتر در این زمینه مقوله بهره وری را در کشور به فرهنگ تبدیل کنند.

چطور می‌توان به بیشترین سطح از بهره وری دست یافت و به این امر تحقق بخشید؟ بهره وری به نسبت ستانده به نهاده یک فعالیت اطلاق می شود. به طبع هرچه بتوان محصول بیشتری از نهاده های یکسان تولید کرد، بهره وری افزایش می یابد.

برای اینکه بتوان بهره وری را افزایش داد باید به هر یک از نهاده های تولید به صورت جداگانه نگاه کرد. به عنوان نمونه تصور کنید که سه عامل اصلی نیروی کار، سرمایه و انرژی در بخش تولید وجود دارد.

در زمینه نیروی کار، افزایش آموزش ها و رشد تخصص از عامل هایی هستند که می توانند در افزایش بهره وری موثر باشند. البته با وجود تاکیدهایی که در سال های گذشته برای رشد بهره وری شد اما شاهد این هستیم که رشد بهره وری روند یکسانی را طی نکرده و در بخش های گوناگون نوسان هایی داشته است. به عنوان نمونه در بخش‌هایی چون معدن و ارتباطات شاهد رشد مستمر هستیم و در بخش ارتباطات روند رشد به اندازه ای زیاد بود که این تغییرها به وضوح مشاهده می شود.

ایران در زمینه بهره وری انرژی از چه جایگاهی برخوردار است؟  میزان بهره وری انرژی با شاخصی با عنوان شدت انرژی سنجیده می‌شود و هرچه این واحد بالاتر باشد، مصرف انرژی غیر بهینه‌تر و هدر رفت آن بیشتر خواهد بود.

در این زمینه شدت انرژی ایران 1.5 برابر متوسط جهانی است در حالی که می توان دستکم یک سوم از مصرف انرژی کشور را کاهش داد.

 با کاهش این مقدار از هدر رفت انرژی به راحتی می‌توان سطح تولید را در حالت فعلی ثابت نگاه داشت که در این صورت می‌توان به شاخص متوسط بهره وری جهانی دست یافت.

با توجه به این موضوع آیا قانون و برنامه ای برای توجه به ارتقای بهره وری در برنامه های توسعه ای اندیشیده شده است؟ با توجه به تاثیری که رشد بهره وری بر تقویت رشد اقتصادی، ایجاد اشتغال و رفاه عمومی دارد از برنامه های توسعه سوم به بعد توجه ویژه ای به این امر شده است.

 از طرفی در سیاست های کلی اصلاح الگوی مصرف که در 1389 خورشیدی ابلاغ شد؛ قرار بود در طول برنامه پنجم توسعه، شدت انرژی به اندازه یک سوم کاهش یابد و در برنامه ششم این مقدار به یک دوم برسد.

توجه به بهینه سازی مصرف در برنامه های توسعه ای نشان دهنده اهمیت این شاخص و نقش موثر آن در اقتصاد کشور است.

کشورهای جهان چه اقدام هایی برای افزایش بهره وری و بهینه سازی مصرف انجام داده اند و چگونه می توان از آنان الگو گرفت؟ کشورهای مختلف دنیا به عنوان نمونه کشورهای عضو آژانس بین المللی انرژی(IEA) در 2016 میلادی حدود 330 میلیارد دلار برای ارتقای بهره وری مصرف انرژی سرمایه گذاری کردند که این رقم حتی در حوزه سرمایه گذاری های جهانی در بخش انرژی نیز مبلغ زیادی محسوب می شود؛ این میزان به طور تقریبی نصف سرمایه گذاری در بخش بالادستی نفت و گاز در سطح جهانی است.

این اقدام و دیگر فعالیت هایی که در این کشورها صورت گرفت، باعث شد تا مصرف انرژی آنان روند کاهشی را سپری کند. به عبارت دیگر نه تنها شدت انرژی این کشورها کاهش داشت، بلکه در سه دهه گذشته بهره وری مصرف انرژی آنها نیز به طور مستمر بهبود یافت؛ این در حالی است که همه آنان رشد اقتصادی نیز داشته اند.

بسیاری بر این باورند که با کاهش مصرف به ویژه در بخش انرژی، میزان رشد اقتصادی نیز کاهش می یابد، این موضوع را چگونه ارزیابی می کنید؟ انتظار می رود که با افزایش فعالیت های اقتصادی میزان مصرف انرژی نیز افزایش یابد اما در کشورهای یاد شده به دلیل افزایش بهره وری و تغییر ساختار اقتصادی مصرف انرژی به طور همزمان، میزان مصرف نهاده ها کاهش یافته است.

با افزایش بهره وری می توان محصول بیشتری را با نهاده های پیشین تولید کرد؛ افزون بر آن، افزایش بهره وری نیازمند سرمایه گذاری های جدید و مهندسی های نوین است که باعث ایجاد اشتغال و به طبع رشد اقتصادی می شود.

همانطور که می دانید یکی از موضوع های پر اهمیت در جامعه کنونی تحقق اقتصاد مقاومتی است که آیت الله خامنه ای رهبر معظم انقلاب نیز همواره به آن تاکید دارند؛ به نظر شما افزایش بهره وری چقدر می تواند در دستیابی به اهداف این مهم موثر باشد؟ یکی از ارکان مهم اقتصاد مقاومتی اصلاح الگوی مصرف است. وابستگی کشور به نهاده های مختلف از جمله انرژی باعث می شود که در صورت ایجاد شوک در اقتصاد، جامعه نتواند به حالت پیش بازگردد.

بنابراین اگر سطح مصرف به ویژه در بخش انرژی کاهش یابد، می توان سبد صادرات کشور را با فروش نفت و فرآورده های آن متنوع ساخت که این گامی در راستای تحقق اقتصاد مقاومتی به شمار می رود.

به نظر شما چالش های اصلی فراروی تحقق بهره وری چیست و چگونه می توان این مانع ها را از میان برداشت؟ مهمترین چالش امروز کشور برای دستیابی به افزایش بهره وری، قیمت گذاری نادرست برخی از حامل های انرژی است. با توجه به اینکه قیمت برق و گاز بسیار پایین تر از بهای تمام شده آن تعیین می شود، این امر سیگنال مناسبی برای افزایش بهره وری به بازار نمی دهد و زمینه های افزایش بهره وری را فراهم نمی کند.

در بخش حمل و نقل نیز با وجود اینکه قیمت فروش فراورده های نفتی همچون بنزین تا میزان زیادی به قیمت واقعی نزدیک شد اما به دلیل در دسترس نبودن فناوری های نوین و زیرساخت های مناسب، بهره وری تحقق نیافت.

بنابراین راهکار افزایش بهره وری، برنامه ریزی های منسجم و سیاست گذاری های بلند مدت و مستمر دولت ها است. در برخی کشورها با وجود اینکه دولت ها کمترین دخالت را در اقتصاد دارند اما در زمینه بسترسازی و حمایت از برنامه های مربوط به بهینه سازی مصرف و افزایش بهره وری همه توان را به کار می گیرند؛ موضوعی که در ایران نیز باید به آن توجه شود.