چین؛ برنده مناقشه گازی ایران و ترکمنستان
دعوای گازی ایران و ترکمنستان سابقه‌ای دیرینه دارد. ماجرای آن به برف سنگین و یخ‌بندانی برمی‌گردد که در دی ماه سال ٨۶، ٢٠ استان کشور را درگیر افت فشار سنگین کرد.
به گزارش خبرنگار بین‌الملل «انرژی امروز»، همان سال بود که ترکمنستان با سوءاستفاده از وضعیت جوی ایران و با هدف کسب سود بیشتر از طریق فشار بر دولت ایران، قیمت گاز صادراتی خود را ٩ برابر بالا برد و از ۴٠ دلار به ٣۶٠ دلار رساند و دولت وقت به اجبار تن به پذیرش این رقم گزاف داد. این مسئله در سال ٨٧ هم تکرار شد. به همین دلیل هم قائم‌مقام وزیر نفت، به دوشنبه سفر کرد و مسئله با توافق و وعده‌هایی مبنی بر خرید گران‌تر گاز حل شد.
با گذشت زمان و پس از افت قیمت گاز در بازارهای جهانی، قیمت گاز صادراتی این کشور به ایران کاهش می‌یابد، اما بااین‌حال، ترکمنستان، این میزان طلب را به نام ایران می‌نویسد. طلبی که اکنون محل اختلاف این دو کشور محسوب می‌شود. مناقشه‌ای که ایران می‌گوید باید به دیوان داوری بین‌المللی سپرده و تخطی ترکمنستان از قرارداد، به‌صورت قانونی پیگیری شود.
ترکمنستان ضرر خواهد کرد
بسیاری از کارشناسان بر این باورند اگر ترکمنستان صادرات گاز را از دست بدهد، عشق آباد بزرگترین بازنده این اختلاف خواهد بود. تنش با ایران میتواند مشکلات جدی برای ترکمنستان به وجود آورده و منجر به افزایش وابستگی این کشور به پکن شود.
ذخایر گازی ترکمنستان
ذخایر گازی ترکمنستان را می توان در زمره بزرگترین ذخایر گازی جهان برشمرد که ارسال آنها به بازارهای خارجی، سالها دغدغه اصلی مقامات کشور به شمار می رفت. در دوران اتحاد جماهیر شوروی سابق، این کشور از خطوط لوله قدیمی شوروی برای صادرات گاز، به ویژه به اوکراین و به امید دستیابی به بازارهای اروپایی استفاده مینمود. به عوض استفاده از زیرساخت های انتقال گاز، روسیه مقادیر معتنابهی از گاز ترکمنستان را خریداری نموده و از یک سو امید داشت بتواند کنترل صادرات گاز این کشور را دراختیار گرفته و از سوی دیگر پیش بینی می کرد با اعمال قیمت بالاتر، گاز ترکمنستان را به کشورهای دیگر فروخته و سود سرشاری نصیب خود سازد. اما هیچکدام از این انتظارات به واقعیت نپیوست و در سال 2016، ترکمنستان ارتباط خود با گازپروم، غول گازی روسیه را متوقف ساخت.
پیش از ترک همکاری با روسیه، ترکمنستان دو مسیر جایگزین برای خطوط لوله روسیه درنظر داشت: ایران و چین.
به دلیل نزدیکی با ایران و تاریخچه طولانی تجارت گازی با این کشور، ایران گزینه مناسبتری برای انتقال گاز ترکمنستان به حساب میامد. اگرچه ایران خود دارای ذخایر عظیم نفت و گاز طبیعی است، اما به دلیل دوری ذخایر از مناطق پرجمعیت شمال شرق ، انتقال گاز به سختی صورت میگیرد، از اینرو ایران نیز به واردات گاز از این کشور ابراز تمایل نمود. اما بروز اختلاف میان دو کشور، تمامی معادلات مقامات ترکمنستان را برهم زد و آنها ناگزیر، به سمت چین روی آوردند.
نزدیکی دو کشور منجر به انعقاد قراردادی در ژوئن 2007 برای ساخت یک خط لوله که میادین گازی ترکمنستان را به بازار چین متصل می کند، گردید. به دلیل همین قرارداد نیز رئیس جمهور ترکمنستان، قربان قلی بردی محمداف در آوریل 2009 از امضای مدارک توسعه قرارداد خط لوله گاز آسیای مرکزی که گاز آسیای مرکزی را با گذر از سواحل قزاقستان در دریای خزر به روسیه انتقال خواهد داد، سر باززد. اما در نهایت در دسامبر 2009، این خط لوله طی مراسمی با حضور روسای جمهور چین، قزاقستان، ترکمنستان و ازبکستان به طور رسمی افتتاح شد. از آن هنگام ببعد، چین به اصلی ترین مقصد صادرات گاز ترکمنستان تبدیل شد به نحوی که در 2016، ترکمنستان بزرگترین عرضه کننده خارجی گاز به چین به حساب میامد.
همکاری با ایران
برای ایران همکاری گازی با ترکمنستان علاوه بر تامین نیازهای داخلی انرژی، می توانست منافع ژئوپلتیک نیز دربر داشته باشد. انتقال گاز ترکمنستان از طریق ایران به سمت غرب، ایران را به عنوان کشوری قابل اطمینان معرفی می کرد که می توانست به اروپا در جهت تغییر منابع عرضه گاز کمک شایان توجهی نماید. از سوی دیگر، معرفی ایران به عنوان کشوری با قابلیت ترانزیت گاز، مانعی مهم به نام ترکیه برسر راه دارد، زیرا خطوط انتقال گاز بایستی از خاک ترکیه عبور کنند که از روابط نامتوازنی با ایران برخوردار است.
علاوه بر ایران و چین، ترکمنستان نیم نگاهی نیز به خط لوله Trans-Caspian آذربایجان برای انتقال گاز به اروپا دارد. اگرچه هم ترکمنستان و هم اتحادیه اروپا از اصرار بر این ماجرا واهمه دارند، زیرا می تواند منجر به تقابل مستقیم با روسیه شود که همچنان مصرانه در تلاش است نقش خود به عنوان قدرت نظامی در دریای خزر را افزایش دهد.
گرینه دیگر ترکمنستان برای صادرات گاز به آسیا، خط لوله TAPI است؛ خط لوله ای که قرار است گاز ترکمنستان را به هند و پاکستان منتقل سازد. اما ادامه ناآرامی ها در افغانستان و تنش های فزاینده بین هند و پاکستان، همچنان روند توسعه این پروژه را به تعویق انداخته است.
چین، گزینه نهایی
اما چین به آخرین امید ترکمنستان مبدل شده است. اگرچه طی سال های اخیر اقتصاد این کشور با رکود مواجه بوده و مسیرهای دیگری از جمله خط لوله Power of Siberia برای واردات گار به وجود آمده است، با اینحال چین تنها کشوری است که میتواند نقدینگی موردنیاز ترکمنستان را فراهم آورد.
چین برای برنامه هایش استراتژی طولانی مدت درنظر دارد و یکی از اهداف مهم این کشور در آسیای مرکزی، افزایش نفوذش از طریق تامین مالی کشورهای منطقه با هدف افزایش وابستگی شان به پکن می باشد.
به اعتقاد تحلیلگران انرژی، بخش اعظم سرمایه گذاری چین در آسیای مرکزی و دیگر نقاط جهان، معنایی متفاوت از مفهوم عمومی تعاملات مالی در قالب فرهنگ غرب دارد. در غرب هدف از سرمایه گذاری، به دست آوردن منفعت در سریع ترین زمان ممکن است، اما برای چین، سرمایه گذاری ها اغلب در قالب هدیه و وام های طولانی مدت صورت می گیرند که هدف پنهان آن، افزایش وابستگی کشورهای دریافت کننده می باشد، همانطور که در هنگام بروز بحران مالی در ترکمنستان و قزاقستان نیز مشاهده شد، چین میلیاردها دلار در قالب وام به این دو کشور اعطا نمود.
به همین دلیل علیرغم تمامی تلاش های مقامات کشور برای اجتناب از وابستگی محض، ترکمنستان تا مدت های مدید از گشاده دستی چین سود خواهد برد، اما نباید ازنظر دور داشت به محض اتمام پروژه TAPI یا خط لوله Trans-Caspian، نفوذ روبه گسترش چین در آسیای مرکزی با اما و اگرهای فراوانی مواجه خواهد شد.
داستان ترکمنستان منحصر به یک کشور نخواهد شد، بلکه نشانه واضحی است از نفوذ روزافزون چین بر آسیای مرکزی و اجرای بدون نقص برنامه هایش برای احیای جاده ابریشم، که چین را با اوراسیا مرتبط ساخته و تضمین کننده تسلطش بر این منطقه تا آینده ای نامعلوم خواهد بود.
