سردرگمی‌های گازی بانوی صدراعظم!
نورداستریم 1، نورد استریم 2 و مسیر بلاروس و کشورهای منطقه بالتیک. این سه مسیر، راه‌های رسیدن گاز روسیه با اروپا هستند. اما از نظر بسیاری از ناظران غربی، این مسیرها، گلوگاه‌هایی هستند برای چنگال‌های روسیه بر گلوی اروپا. حالا هم که تنش بین انگلیس و روسیه بر سر قتل یک جاسوس بالا گرفته و در این میان این آنگلا مرکل است که هرچند قدرت را دوباره در آلمان به دست گرفته است اما در کلاف سردرگم تنش بین اروپا و روسیه به دام افتاده است.
به گزارش خبرنگار بین‌الملل «انرژی امروز» روسیه سال گذشته فروش گاز به اروپا (شامل ترکیه) را بیش از ۸ درصد افزایش داد و به رکورد تاریخی ۱۹۴ میلیارد متر مکعب رساند که برابر ۳۶ درصد کل گاز مصرفی اروپا است.
اگر روسیه بتواند پروژه نورد استریم 2 را به پایان برساند آنگاه خواهد توانست فروش گاز به اروپا از طریق اوکراین را تا دو سال دیگر متوقف کند یا حداقل کاهش دهد، موضوعی که نگرانی‌های گسترده‌ای را در غرب برانگیخته است.
رکس تیلرسون وزیر خارجه پیشین ایالات متحده، بهمن ماه اعلام کرده بود که لهستان، اوکراین و کشورهای بالتیک از افزایش وابستگی اتحادیه اروپا به گاز روسیه بعد از ساخت خط لوله «نورد استریم ۲» نگران هستند و آمریکا نیز با آنها هم عقیده است.
منافع راهبردی آمریکا در کلاف سردرگم اروپا و روسیه
موضوع این است که ایالات متحده تا حدی نقش آتش بیار معرکه را در تنش بین اروپا و روسیه بازی می‌کند. خود تیلرسون هم به این موضوع به طور واضح اشاره دارد. او گفته بود: این خط لوله جدید تهدیدی بر امنیت انرژی اروپا است و «منافع راهبردی» ما (آمریکا و اروپا) یکی از علل نگرانی واشینگتن از وابستگی بیش از پیش این اتحادیه به گاز روسیه است.
یکی از «منافع راهبردی» ایالات متحده می‌تواند صادرات گاز این کشور به اروپا باشد. بر اساس اعلام آژانس اطلاعات انرژی ایالات متحده، ذخایر گاز طبیعی این کشور در سال 2017 برابر با 16.76 تریلیون فوت مکعب است. ایالات متحده به دنبال مشتریان اروپایی این گاز است.
از سویی با اشغال منطقه کریمه در سال 2014 توسط روسیه، اوکراین خرید گاز از روسیه را متوقف کرد اما گاز همچنان از مسیر اوکراین به اروپا می‌رسد.
طی سال گذشته ۴۷ درصد از کل گاز صادراتی روسیه به اروپا از خاک اوکراین انجام شد که چندین میلیارد دلار سود اقتصادی نصیب این کشور کرد. حدود ۳۱ درصد گاز روسیه نیز مستقیما از طریق نورد استریم1 به آلمان صادر شد و بقیه از طریق بلاروس و کشورهای بالتیک راهی اروپا شد.
قرارداد روسیه و اوکراین برای ترانزیت گاز تا سال ۲۰۱۹ معتبر است و مقام‌های روسیه گفته‌اند که میل ندارند این توافق را تمدید کنند.
خط لوله نورد استریم 2 که تنها بخش آبی آن باقی مانده، قرار است تا سال ۲۰۱۹ صادرات سالانه ۵۵ میلیارد متر مکعب گاز روسیه را به آلمان منتقل کند.
آلمان، هم‌پیمان اروپایی، یا قیمت گاز؟
آلمان و اتریش هم از این خط لوله حمایت می‌کنند و برای آنها قیمت گاز ورودی به کشورشان مهمتر از مسائل مربوط به امنیت اروپاست. هزینه ترانزیت گاز از طریق دریای بالتیک به آلمان به مراتب کمتر از خطوط لوله دیگر است و در نتیجه قیمت گاز در بازارهای آلمان پایین‌تر تمام می‌شود.
سخنگوی وزارت انرژی آلمان گفته است «انتقال هر چه بیشتر گاز روسیه در راستای منافع امنیت انرژی اروپا است و پروژه جدید خط لوله نورد استریم 2، از لحاظ اقتصادی مقرون به صرفه و از لحاظ حقوقی بدون مشکل است».
برخی از شرکت‌های بزرگ اروپایی مانند «او ام وی» اتریش، «وینترشال» و «یونیپر» آلمان، شرکت بریتانیایی-هلندی «شل» و «اینژی» فرانسه به همراه «گازپروم» از سهامداران این پروژه هستند، اگرچه سهم شرکت روسی از این پروژه به تنهایی ۵۱ درصد است.
لهستان که یک سوم گاز مصرفی خود را از روسیه وارد می‌کند و در جریان جنگ جهانی دوم نیز به اشغال اتحادیه جماهیر شوروی درآمد، به شدت مخالف احداث خط لوله نورد استریم 2 است. این کشور چندین پایانه گاز مایع (ال ان جی) در کشور راه‌اندازی کرده که وابستگی خود به گاز روسیه را کاهش دهد. اخیرا نیز لهستان قراردادی با آمریکا برای خرید گاز مایع امضا کرد.
تیلرسون در خصوص این قراردادها گفته بود: آمریکا مفتخر است که گاز خود را به لهستان صادر می‌کند.
با این حال، شرکت گازپروم در سال 2017 رکورد جدید صادرات گاز به اروپا را شکست. حجم گاز صادر شده به اروپا به 193.9 میلیارد متر مکعب رسید که به میزان 14.6 میلیارد متر مکعب یا 8.1 درصد بالاتر از رکورد قبلی در سال 2016 است.
صادرات گاز حتی از پیش‌بینی‌های مسوولان این شرکت که احتمال می‌دانند سطح صادرات «گازپروم» به 190 میلیارد متر مکعب برسد، پیشی گرفت.
به گفته آلکسی میلر، مدیرعامل شرکت «گازپروم» ثبت این رکورد جدید «از یک سو، بیانگر نیاز رو به رشد کشورهای اروپایی به گاز روسیه است و از سوی دیگر نشان‌دهنده عرضه قابل اعتماد این شرکت در مقادیر مورد نیاز است».
آلمان، که واردکننده اصلی گاز روسیه است، در سال 2017، حدود 53.4 میلیارد متر مکعب گاز خریداری کرد که تقریبا با ظرفیت خط لوله گاز فعلی نورد استریم متناسب است و همین امر دلیل اصلی مقامات آلمانی و در راس آن آنگلا مرکل برای دفاع از احداث پروژه نورد استریم 2 است.
در اینجا سیاست منعطف قیمت‌گذاری گازپروم نقش قابل توجهی ایفا کرده است، چرا که موجب کاهش 20 درصدی تعرفه‌های حمل و نقل گاز از طریق نورد استریم «آلمان» در مقایسه با حمل و نقل گاز از طریق اوکراین شد.
اتریش، مرکز توزیع گاز اروپا نیز، یکی از وارد کنندگان اصلی گاز روسیه است. واردات گاز اتریش از این کشور تقریبا 40 درصد افزایش یافته است.
مجارستان، فرانسه و دیگر کشورهای اروپایی هم هر کدام به نوبه خود بخشی از گاز مورد نیاز خود را از روسیه تامین کرده‌اند.
شاید همین امر نشان دهنده تسلط گازی روسیه بر اروپا باشد.
آیا آلمان باید گاز را از روسیه بخرد؟
پیتر توث، تحلیل‌گر مسائل انرژی و سردبیر وب سایت داتل، می‌گوید «اتحادیه اروپا قادر نخواهد بود وابستگی به گاز روسیه را دست کم در آینده‌ای نزدیک کاهش دهد».
او می‌گوید «اگر همه چیز اینقدر ساده بود، آلمان خط لوله نورد استریم2 را به طور مشترک با روسیه نمی‌ساخت، آلمانی‌ها واردات گاز نروژ را ترجیح می‌دادند، اما واقعیت جغرافیایی این است که بخش‌های شرقی، مرکزی و بخش بزرگی از جنوب اروپا (برای تامین انرژی) مجبور به همکاری با روسیه هستند».
در اوایل ماه ژانویه 2018، الکسی میلر، مدیر اجرایی شرکت گازپروم روسیه گفت، صادرات گاز این کشور به اروپا و ترکیه در سال 2017 با 8.1 درصد افزایش به 193.9 میلیارد متر مکعب رسیده است. این افزایش در حالی است که اتحادیه اروپا بارها اعلام کرده که قصد دارد وابستگی به انرژی روسیه را کاهش دهد و به منابع تامین انرژی خود تنوع بخشد.
دو هفته پیش بود که ۳۹ سناتور آمریکایی در نامه‌ای از ترامپ خواستند جلو احداث خط لوله نوردستریم۲ روسیه به اروپا را بگیرد. این نامه توسط ۲۸ سناتور جمهوری‌خواه و ۱۱ سناتور دموکرات امضا شده است. این نامه را از جمله سناتورهای مشهوری مانند جان مک‌کین، تد کروز و مارکو روبیو امضا کرده‌اند.
سناتورها در نامه خود به صراحت از دولت ترامپ خواسته‌اند که به هر قیمتی شده جلو احداث خط لوله نوردستریم۲ را بگیرد. سناتورها همچنین یادآور شده‌اند که مسیر ترانزیت گاز از طریق اوکراین باید تنها مسیر ترانزیت گازی روسیه باشد.
از سویی روز دهم ماه مارس، پارلمان‌های ۳ کشور عضو اتحادیه اروپا، لهستان، لتونی و لیتوانی علیه احداث این خط لوله بیانیه مشترکی صادر کردند. به گفته آنان این خط لوله یک «ابزار سیاسی» در دست مسکو است و برای وابسته‌سازی هرچه بیشتر اروپا به منابع گازی روسیه ساخته می‌شود.
جاسوسی که وضع را خراب‌تر کرد
حالا ماجرای تنش بین روسیه و اتحادیه اروپا، بر سر مرگ یک جاسوس روس است. روز ۴ مارس، سرگئی و یولینا اسکریپال در حال بیهوشی در یک مکان عمومی در شهر سالزبوری یافت شدند و پس از انتقال به بیمارستان، اعلام شد که آنان با یک ماده مورد استفاده در تسلیحات شیمیایی مسموم شده‌اند. مقامات بریتانیایی بعدا اعلام کردند که این ماده منحصرا توسط روسیه ساخته شده و فقط در اختیار نهادهای دولتی آن کشور قرار دارد مگر اینکه این نهادها کنترل خود بر این ماده را از دست داده باشند.
درپی این واقعه، دولت بریتانیا بیست و سه عضو سفارت روسیه در لندن را که، به گفته مقامات بریتانیایی، در پوشش دیپلمات به عملیات اطلاعاتی و جاسوسی اشتغال داشتند، از خاک بریتانیا اخراج کرد. دولت روسیه هم در یک اقدام تلافی‌جویانه، به همین تعداد دیپلمات بریتانیایی دستور داد خاک روسیه را ترک کنند.
اگرچه بریتانیا در حال حاضر سرگرم مذاکره با اتحادیه اروپا برای خروج از این اتحادیه است، اما ظاهرا کشورهای عضو اتحادیه معتقدند که حتی پس از خروج بریتانیا نیز همکاری و همسویی نزدیک با این کشور در مسایل امنیت دستجمعی اهمیت دارد. حمایت از موضع بریتانیا در مورد واکنش به اتهام حمله شیمیایی در سالزبوری ظاهرا نشانه این گرایش است.
ترزا می، نخست وزیر بریتانیا، در سخنان خود در مقر اتحادیه اروپا در بروکسل گفت که «چالشی که از سوی روسیه متوجه ماست برای سال‌های آینده هم ادامه خواهد داشت و بریتانیا، به عنوان یک کشور برخوردار از دموکراسی، شانه به شانه کشورهای عضو اتحادیه و عضو ناتو آماده مقابله با این چالش است زیرا اتحاد ما، ضامن پیروزی ماست.
در این میان، نخست وزیر جمهوری چک هم گفته که ممکن است این کشور به علت همبستگی با انگلیس بر سر موضوع مسمومیت جاسوس دوجانبه سابق روس، چندین دیپلمات روس را از این کشور اخراج کند.
مرکل، سردرگم بین بد و بدتر؟
رفته رفته کار برای آنگلا مرکل سخت‌تر می‌شود. او نخستین زن و نخستین شهروند آلمان شرقی سابق بود که به مقام حساس و بلندپایه صدراعظمی در آلمان متحد دست یافت. مرکل در ۱۲ سال گذشته توانسته بدون جنجال و حاشیه در راس قدرت باقی بماند.
یکی از توانایی‌های مرکل مدیریت بحران است. او توانست با اتخاذ سیاستی مناسب آلمان را از تاثیرات مخرب بحران مالی جهانی در سال ۲۰۰۸ مصون نگه دارد، به گونه‌ای که این بحران به خلاف کشورهایی نظیر یونان و اسپانیا خسارات فراوانی به اقتصاد آلمان نزد.
حالا این زن توانمند، که با ۳۶۴ رای موافق در مقابل ۳۱۵ رای مخالف، برای چهارمین دوره متوالی صدر اعظم آلمان شده است، چطور خواهد توانست تعادلی بین دریافت گاز روسیه و دوستی با دوستان اروپایی‌اش برقرار کند؟
