تنش آبی تا سال 2050 به بالاترین حد خود می‌رسد

کشورهای زیادی سالانه به‌طور بی‌رویه از اکثر منابع آب تجدیدپذیر خود استفاده می‌کنند. در پیش گرفتن این روش مصرف و شدیدتر شدن آن، این کشورهارا را در برابر خشکسالی آسیب‌پذیر کرده است.

طبق جدیدترین تحقیقات، یک‌چهارم جمعیت جهان با تنش شدید آبی مواجه هستند. کشورهایی که در معرض بالاترین خطر قرار دارند، سالانه تا 80 درصد از منابع آب تجدیدپذیر خود را برای آبیاری محصولات کشاورزی، گسترش دامپروری، نیازهای صنعتی و البته رفع نیازهای خانگی (آبیاری گیاهان، شستشو، نوشیدن و پخت غذا) استفاده می‌کنند.

با ادامه دادن این روند مصرف، حتی یک خشکسالی کوتاه‌مدت نیز می‌تواند این کشورها را با خطر تمام شدن آب روبه‌رو کند و دولت‌ها را مجبور کند که برای حفظ آنچه باقی مانده، یا جیره‌بندی برقرا کند و یا کلاً شیرهای آب را ببندد.

در تازه‌ترین گزارش موسسه منابع جهانی (WRI) تاکید شده: «ادامه این سطح از تنش آبی، زندگی، شغل، امنیت غذایی و تامین انرژی مردم را به خطر می‌اندازد.»

نویسندگان این تحقیق اضافه کرده‌اند: «آب برای تقویت عدالت اجتماعی، رشد تولید غذا، افزایش تولید برق، حفظ سلامت و برآوردن اهداف آب و هوایی جهان ضروری است. رشد بی‌برنامه جمعیت و بدون مدیریت صحیح منابع، شتاب برای توسعه اقتصادی و تغییرات آب و هوایی ِ گاهاً غیرقابل پیش‌بینی، فقط وضعیت را بدتر می‌کنند.»

برابر با گزارش موسسه منابع جهانی، در حال حاضر 25 کشور هر ساله در معرض تنش شدید آبی قرار دارند. نکته قابل تأمل این است که یک‌چهارم جمعیت جهان در این 25 کشور زندگی می‌کنند.

کشور کوچک بحرین در صدر این فهرست قرار دارد. قبرس با فاصله کمی بعد از این کشور خاورمیانه‌ای قرار گرفته است. به جز قبرس، دو کشور اروپایی دیگر نیز در این فهرست قرار دارند: بلژیک در رتبه هجدهم و یونان در رتبه نوزدهم.

بدترین مناطق جهان خاورمیانه و شمال آفریقا هستند که 83 درصد از مردم آنها در معرض تنش شدید آبی هستند. براساس گزارش برگرفته از تحقیق موسسه منابع جهانی؛ انتظار می‌رود این رقم تا سال 2050 به 100 درصد افزایش یابد.

نگاهی اجمالی به وضعیت موجود

براساس ارقام سازمان ملل «تنش آبی جهانی» یعنی نسبت آب برداشت شده برای استفاده در صنعت، کشاورزی یا خانوارهای خصوصی نسبت به آب موجود، در سال 2020 حدود 18.2 درصد بود. در سال 2022، 2.4 میلیارد نفر (نزدیک به 30 درصد از جمعیت جهان) در مناطقی زندگی می‌کردند که در برخی موارد در معرض تنش شدید آبی قرار دارند.

به دلیل در نظر گرفتن عوامل متعددی مانند جمعیت جهان و تحولات اقتصادی و سیاسی در کشورهای نوظهور و در حال گذار، نمی‌توان دقیقاً تعیین کرد که این میزان تا سال 2050 چقدر خواهد بود. به همین دلیل دانشمندان ترجیح می‌دهند در حال حاضر به جای تخمین‌های دقیق تر با سناریوها کار ‌کنند. با این حال، مسلم است که تقاضا برای آب به طور پیوسته افزایش خواهد یافت و بسیاری از کشورها، آب را بیش از آنچه در دسترس هست، مصرف خواهند کرد.

مطابق با این اینفوگرافی و براساس پیش بینی های موسسه منابع جهانی (WRI) انتظار می‌رود 51 کشور از 164 کشور و منطقه مورد تجزیه و تحلیل در این تحقیق، تا سال 2050 از تنش آبی «بالا» تا «بسیار زیاد» رنج ببرند.

یکی از فاکتورهای مهم در این تحقیق، در نظر گرفتن افزایش دما بین 2.8 تا 4.6 درجه سانتیگراد تا سال 2100 در جهانی نابرابر از نظر توزیع امکانات است. علاوه بر کل شبه جزیره عربستان، ایران و هند، اکثر کشورهای شمال آفریقا مانند الجزایر، مصر و لیبی جزو کشورهایی هستند که پیش‌بینی می شود تا سال 2050 حداقل 80 درصد از آب موجود خود را مصرف کنند.

با این حال، پدیده کم‌آبی به خاورمیانه و شمال آفریقا محدود نمی شود. کشورهای جنوب اروپا مانند پرتغال، اسپانیا و ایتالیا نیز در حال حاضر مورد تهدید این تنش قرار دارند. به طور خاص وضعیت در اسپانیا تا سال 2050 به طور قابل توجهی بدتر خواهد شد.

نویسندگان این گزارش حتی فرانسه و لهستان را نیز ایمن از «تنش آبی متوسط تا بالا» فرض نکرده‌اند. نرخ مصرف آب در این کشورها بین 20 تا 40 درصد منابع موجود است.

معضل تقاضای افزاینده آب و مدیریت نادرست عرضه

در سطح جهانی، انتظار می‌رود از امروز تا سال 2050 تقاضا برای آب بین 20 تا 25 درصد افزایش یابد. این تقاضا از سال 1960 تاکنون بیش از دو برابر شده است.

از موارد امیدوارکننده این گزارش، می‌توان به این نکته اشاره کرد که تقاضا برای آب در اروپا و ایالات متحده به دلیل سرمایه‌گذاری در بهره‌وری کاهش یافته است. با این حال، اگر واقع‌بینانه به مسئله نگاه کنیم متوجه خواهیم شد مشکل تنش آبی، بسیار بزرگ‌تر از کشورهای واقع در این مناطق است.

در حال حاضر اگرچه اکثر کشورهای جنوب صحرای آفریقا حاضر با تنش شدید آبی مواجه نیستند، اما رشد تقاضا در آنجا سریع‌تر از هر منطقه دیگری در جهان است. در وهله اول خبر خوبی به نظر می‌رسد اما اگر در نظر بگیریم رشد اقتصادی عمده یعنی مصرف بیشتر ِآب و آن را با مدیریت نادرست عرضه در کشورهای این منطقه همراه کنیم، شاهد افزایش یک دلیل دیگر به دلایل قبلی برای افزایش نگرانی درمورد تنش آبی خواهیم بود.

داده‌های WRI نشان می‌دهد 31 درصد از تولید ناخالص داخلی جهانی (تقریبا 65 تریلیون یورو) تا سال 2050 در معرض تنش شدید آب قرار خواهد گرفت.

آب مهم‌ترین عنصر در بیش از 50 درصد از تولید ناخالص داخلی چهار هند، مکزیک، مصر و ترکیه است. شاید اکنون درک اصرار ترکیه برای سد زدن روی هر رودخانه‌ای راحت‌تر باشد؛ تجمیع آب بیشتر و مدیریت تقاضای آن به همراه افزایش تولید برق.

نگاهی به تاثیرات منفی تنش آبی

کمبود آب تأثیر گسترده‌ای بر همه چیز، از انرژی گرفته تا غذا و سلامت دارد. به عنوان مثال، کمبود آب طی سال‌های 2017 تا 2021 برای خنک کردن نیروگاه‌های حرارتی در هند، منجر کاهش ظرفیت تولید انرژی و از دست رفتن برق 1.5 میلیون خانه به مدت پنج سال شد.

مطابق گزارش موسسه منابع جهانی، در حال حاضر حدود 60 درصد از کشاورزی آبی جهان نیز در با تنش آبی بسیار بالا مواجه است؛ به ویژه محصولاتی مانند نیشکر، گندم، برنج و ذرت که جزو محصولات اصلی محسوب می‌شوند.

برای جلوگیری از بحران آب و تکرار برخی تجربیات مثبت در مدیریت عرضه منابع آبی همچون سنگاپور و لاس‌وگاس، اراده سیاسی و مالی (تغییر بانکداری و تخصیص منابع و اعتبارهای بانکی مورد نیاز) مورد نیاز است. مدیریت هدفمند آب در شهرهایی مثل لاس‌وگاس و سنگاپور ثابت کرده که جوامع می‌توانند حتی در کم‌آب‌ترین شرایط نیز پیشرفت کنند. این راه‌حل‌ها شامل اقداماتی مانند کارآمدتر کردن کشاورزی، تصفیه و استفاده مجدد از فاضلاب، نمک‌زدایی و استفاده نکردن از گیاهان تشنه آب است.

نویسندگان گزارش موسسه منابع جهانی تاکید دارند «حل چالش‌های جهانی آب ارزان‌تر از آن چیزی است که به نظر می‌رسد و هزینه کمی هم دارد. یعنی تا سال 2030 به اندازه یک‌درصد تولید ناخالص داخلی جهانی یا 0.27 دلار (27 سنت) برای هر نفر در تمام جهان.»

آیا تغییری طی 5 سال گذشته رخ داده؟

به جز جهش بحرین از مقام دوازدهم به رتبه اول، به طور نسبی نه. با این حال اگر بیشتر به اعداد و جزئیات دقت کنیم، متوجه خواهیم شد نیم‌میلیارد نفر به جمعیت مواجه با خطر «تنش آبی» در جهان افزوده شده است.

گزارش سال 2019 جدید مؤسسه منابع جهانی (WRI) که طی آن کشورها و مناطق از نظر مواجهه با تنش آبی، سیل و خطر خشکسالی رتبه‌بندی شده بودند، تاکید داشت در مجموع 17 کشور با «تنش آبی بسیار بالا» مواجه هستند.

نکته مشابه با گزارش جدید این موسسه اینجاست که این 17 کشور نزدیک به یک چهارم جمعیت جهان (حدود 1.7 میلیارد نفر) را در خود جای داده‌اند. در این گزارش به خطرناک‌تر بودن این تنش برای کشوری مثل هند، با جمعیت تقریبی 1.3 میلیارد نفر، اشاره شده بود. در گزارش جدید باز هم حدود یک‌چهارم جمعیت جهان، اما این بار بیش از 2.2 میلیارد نفر، در معرض این تنش قرار دارند.

در گزارش سال 2019 رده‌بندی کشورهایی که بیشترین تنش آبی را داشتند، به این صورت بود: 1) قطر، 2) اسرائیل، 3) لبنان، 4) ایران، 5) اردن 6)، لیبی، 7) کویت، 8) عربستان سعودی، 9) اریتره، 10) امارات، 11) سن‌مارینو، 12) بحرین، 13) هند، 14) پاکستان، 15) ترکمنستان، 16) عمان، 17) بوتسوانا.