«فانتزی» حذف نفت و گاز شکست خورده است؟
منابع انرژی جایگزین با وجود سرمایه‌گذاری ۹.۵ تریلیون دلاری نتوانسته جایگزین هیدروکربن‌ها شود؛ موضوعی که سبب شد مدیرعامل شرکت سعودی آرامکو عربستان پیشنهاد دهد به جای راهبرد حذف نفت و گاز، بر کاهش انتشار کربن آنها تمرکز شود.
به گزارش «انرژی امروز» از شانا به نقل از هفته‌نامه بررسی تحولات بین‌المللی انرژی و تغییر اقلیم مدیریت کل امور اوپک و روابط با مجامع انرژی، امین ناصر، مدیرعامل شرکت آرامکو طی میزگردی در کنفرانس سالانه انرژی CERAWeek که توسط مؤسسه پلاتس در هیوستون در ایالت تگزاس آمریکا برگزار شد، با تأکید بر اینکه در دنیای واقعی، راهبرد گذار انرژی در حالی که با پنج واقعیت سخت روبه‌روست، در بیشتر جبهه‌ها به‌وضوح در حال شکست است، تأکید کرد: بازنگری فوری در راهبرد گذار انرژی نیاز است و من پیشنهاد می‌کنم که باید رؤیای حذف تدریجی نفت و گاز را کنار بگذاریم و در عوض روی گزینه‌هایی سرمایه‌گذاری کنیم که به‌اندازه کافی مفروضات تقاضای واقعی را بازتاب دهند.
آژانس بین‌المللی انرژی مستقر در پاریس پارسال پیش‌بینی کرده بود اوج تقاضا برای نفت، گاز و زغال‌سنگ در سال ۲۰۳۰ خواهد بود که ناصر در این رابطه اعلام کرد: بعید است تقاضا به این زودی‌ها به اوج خود برسد، چه برسد به سال ۲۰۳۰. پیشنهاد می‌کنم آژانس بین‌المللی انرژی که اکنون بر تقاضا در ایالات متحده و اروپا تمرکز دارد، بر تقاضای کشورهای درحال‌توسعه نیز تمرکز کند.
مدیرعامل آرامکو اظهار کرد: به‌رغم سرمایه‌گذاری بیش از ۹.۵ تریلیون دلاری جهان در دو دهه گذشته، منابع انرژی جایگزین قادر به جایگزینی هیدروکربن‌ها در مقیاس قابل‌توجه نبوده‌اند. هم‌اکنون انرژی باد و خورشید کمتر از ۴ درصد انرژی موردنیاز جهان را تأمین می‌کنند، ضمن اینکه ضریب نفوذ خودروهای برقی کمتر از ۳ درصد است.
ناصر یادآور شد: در همین حال سهم هیدروکربن‌ها در ترکیب انرژی جهان در قرن ۲۱ به‌سختی از ۸۳ درصد به ۸۰ درصد کاهش یافته است. در این مدت، تقاضای جهانی انرژی ۱۰۰ میلیون بشکه در روز معادل نفت خام افزایش یافته است و امسال به بالاترین حد خود خواهد رسید.
وی درباره توسعه گاز طبیعی در قرن جدید و نقش آن در کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای گفت: مصرف جهانی گاز طبیعی از آغاز قرن، ۷۰ درصد رشد داشته است. دوسوم کاهش انتشار کربن در ایالات متحده ناشی از گذار از زغال‌سنگ به گاز طبیعی بوده است.
مدیرعامل شرکت آرامکو درباره آینده بدون نفت و گاز گفت: تصویر آینده‌ای که برخی‌ها آن را ترسیم کرده‌اند، سخت است. حتی آنها هم آغاز به اعتراف به اهمیت امنیت نفت و گاز کرده‌اند، ضمن اینکه با افزایش رفاه در کشورهای درحال‌توسعه در جنوب جهان که بیش از ۸۵ درصد جمعیت جهان را در خود جای می‌دهند، تقاضای جهانی نفت و گاز را افزایش خواهند داد. اکنون این کشورها کمتر از ۵ درصد سرمایه‌گذاری برای توسعه انرژی‌های تجدیدپذیر را دریافت می‌کنند.
ناصر درباره راهبرد مقابله با گرمایش جهانی گفت که جهان باید افزون بر توسعه انرژی‌های تجدیدپذیر، بیشتر بر کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای نفت و گاز تمرکز کند. بهبود کارایی به‌تنهایی در ۱۵ سال گذشته، تقاضای جهانی انرژی را تقریباً ۹۰ میلیون بشکه در روز معادل نفت کاهش داده، در حالی که در این مدت، انرژی باد و خورشید تنها جایگزین ۱۵ میلیون بشکه نفت شده است.
مدیرعامل آرامکو تأکید کرد: باید منابع و فناوری‌های جدید انرژی را زمانی وارد نظام انرژی کنیم که واقعاً آماده و از نظر اقتصادی رقابتی و دارای زیرساخت‌های مناسب باشند.
حق با کیست: شکست یا موفقیت گذار انرژی؟
سخنان مدیرعامل شرکت آرامکو در حالی رسانه‌ای شده است که فاتح بیرول، رئیس آژانس بین‌المللی انرژی، در پاسخ به فایننشال تایمز گفت: فناوری‌هایی مانند خورشیدی، بادی و خودروهای برقی به‌طور فزاینده‌ای جایگزین نیاز به سوخت‌های فسیلی و کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای می‌شوند.
حال این پرسش مطرح می‌شود که حق با کیست؟
مباحث کنفرانس سال ۲۰۲۴ سراویک به‌طور عمده بر صنعت گاز طبیعی متمرکز بود، اما سه موضوع گذار انرژی، انرژی‌های تجدیدپذیر و هیدروژن محورهای اصلی گفت‌وگوها را تشکیل می‌داد.
رؤسای کمیته‌های انرژی سنا و مجلس نمایندگان آمریکا، هر دو از حزب جمهوری‌خواه، با ارسال نامه‌ای به بیرول، آژانس بین‌المللی انرژی را متهم به تبدیل شدن به «مشوق» گذار انرژی به ضرر هدف اصلی این آژانس یعنی تضمین امنیت انرژی کردند.
ناصر پیش‌بینی کرده که اوج تقاضا برای نفت در سال‌های آینده بعید است و مطمئناً تا سال ۲۰۳۰ نخواهد بود، اما شرکت ویتول، یکی از بزرگ‌ترین تاجران نفت جهان، انتظار خود را برای تاریخ اوج تقاضای نفت به اوایل دهه ۲۰۳۰ بازگردانده است.
تا حدی در تضاد با این دیدگاه‌ها، مدیرعامل سینوپک، دومین شرکت بزرگ نفت دولتی چین، در کنفرانس یادشده گفت انتظار دارد مصرف نفت چین، پس از آمریکا، در سال ۲۰۲۶ به اوج خود برسد و تا سال ۲۰۳۰ کمی کاهش یابد. با این حال وی پیش‌بینی کرد تقاضای گاز چین تا سال ۲۰۴۰ افزایش یابد.
رشد اقتصادی جهان امسال کمتر از روند بلندمدت خود است، اما رشد تقاضای جهانی نفت بیشتر از روند بلندمدت خواهد بود. احتمالاً طبق پیش‌بینی‌های اوپک بسیار بالاتر نیز خواهد رفت و امسال رکوردی بی‌سابقه را ثبت خواهد کرد، حتی مصرف جهانی زغال‌سنگ نیز احتمالاً پس از اقدام‌های محرک در چین دوباره افزایش خواهد یافت.
دولت ایالات متحده آمریکا روز سه‌شنبه هفته گذشته قوانین پیشنهادی برای حمایت از خودروهای برقی را کاهش داد تا شرایط به نفع خودروسازان دیترویتی با سابقه ضعیف در شاخص مصرف سوخت باشد.
با این حال بیرول اظهار می‌کند که چین در سال ۲۰۲۳ به‌اندازه کل جهان در سال ۲۰۲۲ ظرفیت خورشیدی نصب کرد و خودروهای برقی اکنون در قلب راهبردهای بیشتر خودروسازان برای آینده قرار دارند.
چگونه این دیدگاه‌های متضاد را با هم تطبیق دهیم؟
نکته نخست اینکه این موضوع به تعریف ما از «گذار انرژی» بستگی دارد. آیا اکنون فناوری‌های جدید انرژی به‌طور کلی از نظر هزینه و عملکرد نسبت به فناوری‌های قدیمی برتری دارند؟ در چند مورد این موضوع محقق شده است.
آیا اکنون مرحله‌ای است که بخش عمده‌ای از تقاضای جهانی انرژی به‌وسیله این فناوری‌های جدید تأمین شود؟ هنوز جهان با این مرحله فاصله زیادی دارد. یا آیا زمانی است که نظام انرژی جهان به‌طور کلی در مسیر محدود کردن گرمایش جهانی به‌اندازه کافی است؟ این دستاورد به‌طور فزاینده‌ای دور از دسترس به نظر می‌رسد.
نکته دوم اینکه تأثیرگذاری انرژی به‌صورت حاشیه‌ای احساس و درک شده، در حالی که تأثیر آن بر مصرف کلی انرژی، انتشار گازهای گلخانه‌ای و گرمایش اقلیمی فقط به‌صورت تجمعی است.
امین ناصر تصریح می‌کند که اکنون کمتر از ۴ درصد انرژی جهان از ترکیب انرژی باد و خورشید تأمین می‌شود و کمتر از ۳ درصد از ناوگان جهانی را خودروهای برقی تشکیل می‌دهد.
با وجود این، به گفته آژانس بین‌المللی انرژی‌های تجدیدپذیر مستقر در ابوظبی، حدود ۸۷ درصد تولید برق جدید نصب‌شده در سال ۲۰۲۳ تجدیدپذیر بود. فروش جهانی خودروهای برقی تقریباً ۳۰ درصد افزایش یافت و تقریباً ۱۶ درصد کل خودروهای سبک فروخته‌شده را به خود اختصاص داد. با این حال باید در نظر داشت که یک نیروگاه معمولی زغال‌سنگی می‌تواند ۴۰ سال یا بیشتر کار کند و یک خودرو به‌طور میانگین بیش از ۱۰ سال در جاده می‌ماند، از این رو گذار انرژی زمان زیادی می‌برد.
نکته سوم، همان‌طور که ویلیام گیبسون نویسنده آمریکایی داستان‌های علمی – تخیلی گفته، آینده اینجاست، فقط به‌طور مساوی توزیع نشده است. فنلاند ۲۷ درصد انرژی مصرفی خود را از انرژی‌های تجدیدپذیر غیرآبی تأمین می‌کند، در حالی که این مقدار برای روسیه تنها ۰.۳ درصد است. به‌علاوه، استقرار انرژی‌های تجدیدپذیر و به‌طورکلی دسترسی به برق در آفریقا با وجود منابع و نیازهای زیاد این قاره، ناامیدکننده است.
در حالی که انرژی خورشیدی و باتری‌ها در سال ۲۰۲۳ رشد فوق‌العاده‌ای داشتند، اما انرژی باد فراساحل، خودروهای برقی و پمپ‌های حرارتی با چالش‌هایی مواجه شدند، ضمن اینکه فناوری‌های جذب کربن، هیدروژن، انرژی هسته‌ای، فولاد سبز و انتقال برق بسیار از مرحله‌ای که باید برای حل چالش اقلیمی باشند، دور هستند.
بنابراین این پرسش که آیا «گذار انرژی» به‌وضوح در حال شکست یا موفقیت است، معنا ندارد. این موضوع پدیده واحدی نیست. در واقع نظام انرژی دستخوش دگرگونی عظیمی است که به طرق مختلف از نگرانی‌های اقلیمی، سیاست‌های امنیت انرژی، ارتقای صنعتی شدن و توسعه فناوری و از طریق اقتصادها و عملکردهای برتر و غالب ناشی می‌شود.
در هر حال تقاضا برای زغال‌سنگ، نفت و به‌ویژه گاز همچنان بسیار قوی است. فناوری جدید می‌تواند هر دو را کاهش دهد. اکنون انتظار می‌رود هوش مصنوعی رونق غافلگیرکننده‌ای در مصرف برق داشته باشد. هرچند سهم کیک بازیگران نظام‌های انرژی سنتی سرانجام کوچک می‌شود، اما آنها ممکن است سال‌ها یا دهه‌ها عملیات بسیار سودآور را در پیش داشته باشند.
عاقلانه نیست که آنها نقش تأثیرگذار انرژی را در فعالیت‌های آتی خود نادیده بگیرند. باید گفت زمان و ماهیت تأثیرگذار انرژی بسته به مکان و حوزه‌ای که آنها عمل می‌کنند، بسیار متفاوت خواهد بود. یک خودروساز قدیمی که تلاش می‌کند با تسلا یا BYD رقابت کند، یا سازنده دیگ‌های گازی در موقعیت متفاوتی با بهره‌بردار یک میدان نفتی با عمر طولانی و کم‌هزینه، یا مالک یک نیروگاه گازی قرار دارد که ممکن است برای سال‌ها برای حفظ پایداری شبکه و تعادل برق تولیدی متناوب انرژی خورشیدی و بادی به فعالیت خود ادامه دهد.
سیاست‌گذاران باید فراتر از ادعاهای منفعت‌طلبانه حامیان صنایع انرژی سنتی و انرژی‌های نو به آینده نگاه کنند. صنعت انرژی سنتی بیش‌ازحد بر دارایی و وضع موجود تمرکز می‌کند و نمی‌بیند که چگونه می‌توانند باشند، یا در واقع به‌خاطر داشتن اقلیمی قابل‌زندگی، چگونه باید باشند. از طرف دیگر، حامیان انرژی‌های جدید بیش‌ازحد بر این موضوع تمرکز می‌کنند که می‌خواهند اوضاع و شرایط چگونه باشد، نه آنکه محدودیت‌ها و واقعیات موجود چه حکم می‌کند.
