تهران؛ چنارستان دیروز و چمن‌ستان امروز
برای آبیاری هر متر مربع چمن در تهران به ۹ لیتر آب نیاز است. نه تنها تهران بلکه بسیاری از شهرهای ایران با بحران کم‌آبی دست و پنجه نرم می‌کنند. به گفته کارشناسان برای توسعه فضای سبز شهری به درخت نیاز است و نه چمن.
به گزارش دویچه وله، زمانی در توصیف تهران گفته بودند که این شهر «قریه‌ای بد آب و هوا» است که «تابستان‌هایی گرم» دارد. در این قریه تنها پناه ساکنان برای فرار از گرما در چله تابستان، درختان چناری بود که جزو پوشش طبیعی بومی تهران به شمار می‌رفتند. چنارهای تهران چنان ارج و قربی داشتند که برخی نظیر چنار عباسعلی، چنار پنجعلی و چنار قریه بریانک حتی به زیارتگاه تبدیل شده بودند.
روایت می‌کنند رضا شاه چنان عشقی به چنارهای خیابان پهلوی (ولی‌عصر) داشت که شخصا فرمان مشخصی برای نگهداری و آبیاری آنان داده بود. چنارهای این خیابان که جزو میراث طبیعی شهری تهران به حساب می‌آیند، در این سال‌ها چنان قربانی بی‌مهری و کم‌توجهی شدهاند که یکی پس از دیگری پوک شدهاند و از آن همه درختان کهن‌سال سربلند اینک تنها تنه‌های قطع‌شده‌شان باقی مانده که شهروندان تهرانی با دیدنشان آه حسرت سر دهند.
تهرانِ «چنارستان» دیروز چند سالی می‌شود که بیشتر به یک «چمن‌ستان» تبدیل شده است. چمن‌کاری در پایتخت به رغم بحران هشداردهنده آب و خشکسالی در سال‌های گذشته با جدیت توسط شهرداری تهران انجام شد؛ کاری که هنوز هم به رغم انتقادات وسیع کارشناسان محیط زیست ادامه دارد.
کاشت و نگهداری چمن به هزینه زیاد و منابع آبی فراوان نیاز دارد. پرویز کردوانی که به او پدر جغرافیای ایران لقب داده‌اند، در مصاحبه‌ای گفته بود: «چمن برخلاف درخت نه تنها قدرت تصفیه هوای آلوده شهرها را ندارد، بلکه چمن که دارای هزینه زیاد و نیازمند آب فراوان است، تبدیل به زباله می‌شود.»
محمد ابراهیم باستانی پاریزی، تاریخ‌دان و پژوهشگر فقید پرآوازه، حدود ۵۰ سال پیش در مقاله‌ای که در مجله یغما به چاپ رسید، نوشت: «اصولا چمن گیاه پرخرجی است، هر متر مربع آن مبالغ زیادی خرج بر می‌دارد. در کشورهای خشک شرقی که قطره قطره آب را به زحمت از آسمان پایین می‌کشند و از چاه بالا می‌آورند و در لوله‌ها راه می‌اندازند، مصرف روزانه آن برای چمن‌کاری یک نوع اسراف و ولخرجی است.»
باستانی پاریزی در مقاله خود توصیه کرده بود: «باید درخت کاشت، زیرا در برابر آفتاب سوزان بی‌انتهایی که سالی اقلا ده ماه بی‌امان می‌تابد احتیاج به سایه داریم. شاید متوجه نشده باشید که در دشت‌های بی‌کران، یک تک درخت چگونه جان مسافران را نجات می‌بخشد و چه همایون است درختی که بتوان ساعتی در سایه آن رخت برد.»
به گفته او با آبی که صرف چمن می‌شود، اگر صرف درخت می‌شد، «همه اطراف شهرها را می‌شد جنگل کاشت.»
ایالت کالیفرنیای آمریکا که با خشکسالی دست و پنجه نرم می‌کند، از سال‌ها پیش قوانین سفت و سختی را برای چمن‌کاری خانه‌های مسکونی و دفاتر تجاری وضع کرده است. در چارچوب طرح‌هایی مثال‌زدنی، مردم از جمله به کاشت گیاهانی که به مصرف آب کمتری نیاز دارند یا چمن مصنوعی تشویق شدند.
معضل چمن‌کاری به تهران ختم نمی‌شود. در بسیاری از شهرهای کشور نیز به رغم خشکسالی هشداردهنده همچنان چمن در زیباسازی شهری به کار برده می‌شود. برای آبیاری هر مترمربع چمن در تهران به ۹ لیتر آب نیاز است. با اینکه چند سال پیش بخشنامه‌ای مبنی بر ممنوعیت چمن‌کاری به شهرداری‌های تهران ابلاغ شد، اما کاشت چمن در پروژه‌های جدید شهری نظیر شهر آفتاب یا باغ کتاب ادامه دارد.
شهرداری منطقه ۷ تهران سال گذشته اعلام کرد که به جای چمن، ۲ هزار متر مربع گیاهان مقاوم در برابر کم‌آبی کاشته است. به گفته یک مقام مسئول میزان چمن‌کاری در این منطقه ۱۵ هزار هکتار بوده است. قرار است در عرض ۵ سال از وسعت چمن‌ها در این منطقه (به جز بوستان‌ها) کم شود و به جای آن گیاهان مقاوم در برابر کم‌آبی نظیر زرشک یا ابری نقره‌ای کاشته شود.
چند صد سال پیش ایرانی‌ها با باغ‌های دلگشای خود در شیراز، کرمان یا یزد جهانگردان اروپایی را دوچندان شیفته معماری سنتی خود کردند. در هیچ گوشه از این باغ‌ها خبری از چمن نبود و به جای آن درختان بودند که با سایه‌های بلند خود فرصت استراحت را برای مردمان خسته و هلاک از گرما فراهم می‌کردند.
