شناسایی مخازن نفتی از طریق باکتری‌های نفتخوار
با وجود ظرفیت‌های مختلف ایران در بخش منابع هیدروکربوری، سال‌های تحریم باعث شده بود که کشورمان از برخی روش‌های جدید اکتشاف محروم شود، اما کارشناسان صنعت نفت با همکاری دانشگاه‌های داخلی توانستند بر این محدودیت‌ها غلبه کنند.
تازه ترین دانشی که کارشناسان بخش اکتشاف کشور بدان دست یافته اند، یکی از روش‌های ژئوشیمی سطحی است که بر اساس آن می‌توان از طریق شناسایی باکتری‌های نفتخوار و گازخوار در سطح زمین، مخازن نفت و گاز درعمق چند هزار متری زمین را شناسایی کرد.
در واقع در گذر زمان، تراوشات هیدروکربوری از میدان‌های نفت و گاز به تدریج به سطح زمین آمده‌اند و باعث رشد و گسترش باکتری نفتخور و گازخوار در آن منطقه شده اند.
بدین ترتیب کارشناسان بخش حفاری به جای حفر چاه‌های چند میلیون دلاری برای شناسایی این که آیا منابع نفت و گاز در آن مناطق وجود دارد، می‌توانند به راحتی با جمع آوری نمونه‌های خاک از سطح زمین و انجام آزمایش‌های ژنتیک، وجود ذخایر نفت و گاز را تایید و یا رد کنند.
مزیت دیگر این روش، تعیین نوع منابع مخازن هیدروکربوری است که بر اساس این روش‌ها می‌توان نوع مخزن نفت و یا گاز را تعیین کرد.
تاکنون بر اساس مطالعات اولیه، کارشناسان تنها می‌توانستند اعلام کنند که در آن منطقه یک میدان هیدروکربوری وجود دارد، اما نمی توانستند نوع آن و اینکه مخزن نفتی و یا گازی است را تعیین کنند.
پیوند صنعت نفت و دانشگاه
سیدصالح هندی مدیر اکتشاف شرکت ملی نفت در همایش «مطالعه ژئوشیمی سطحی ساختمان‌های سردشت و گیسکان به روش «میکروبایل پرسپکتیواویل اند گس» (MPOG) ضمن تأکید بر پیوند مستمر و فعال صنعت و دانشگاه گفت: شرکت ملی نفت آماده است برای گسترش ارتباط صنعت و دانشگاه و امکان استفاده از ظرفیت‌های موجود در دانشگاه‌ها، در حوزه علوم زمین (ژئوشیمی) قراردادهای پژوهشی امضا کند.
وی افزود: مهمترین اهداف این مطالعات تعیین وجود یا نبود منابع نفت و گاز در ساختارهای زیرزمینی واقع در نواحی مطالعاتی از طریق به‌کارگیری روش‌های نوین علم ژئوشیمی سطحی، اولویت‌بندی ساختارهای تعیین شده از نظر فعالیت‌های حفاری اکتشافی و تعیین نوع مخزن از نظر نوع سیال هیدروکربوری موجود در آن است.
مدیر اکتشاف شرکت ملی نفت گفت: با توجه به هزینه اندک این‌گونه مطالعات نسبت به دیگر روش‌های اکتشافی، می‌توان به منظور کاهش هزینه و ریسک فعالیت‌های اکتشافی در نواحی مورد مطالعه، از این روش استفاده بهینه کرد.
هندی تصریح کرد: با توجه به پیشرفت‌های فناوری، ژئوشیمی سطحی (surface geochemistry) به عنوان روشی جدید و قابل اعتماد در حوزه اکتشاف نفت و گاز دنیا معرفی شده است.
اجرا در پنج منطقه اولویت‌دار اکتشافی کشور
سید علی معلمی، قائم مقام مدیریت اکتشاف شرکت ملی نفت نیز در گفت وگو با ایرنا درباره جزئیات اجرای این طرح، گفت: در پنج منطقه که جزو اولویت‌های اصلی اکتشاف قرار دارند از روش ژئوشیمی سطحی استفاده می‌شود که شامل دشت آبادان، دزفول شمالی، دزفول جنوبی، خلیج فارس و کپه داغ است.
وی ادامه داد: در مرحله بعد، 6 منطقه اولویت دوم نیز در دستور کار قرار می‌گیرد تا مطالعات ژئوشیمی سطحی قبل از حفاری اکتشافی انجام شود که این مناطق نیز شامل دشت مغان، تایپاد، سیستان، ایران مرکزی، لرستان و فارس هستند.
قائم مقام مدیریت اکتشاف شرکت ملی نفت درباره ضریب دقت این روش گفت: بر اساس تجربه، اجرای این روش در کشورهای مختلف دارای ضریب دقت 80 درصد بوده است.
کاهش هزینه و ریسک اجرای پروژه‌های حفاری
بهرام علیزاده رئیس دانشکده علوم زمین دانشگاه شهید چمران نیز در گفت وگو با خبرنگار اقتصادی ایرنا با بیان اینکه حفاری، آخرین مرحله اکتشاف است، گفت: اجرای مدل جدید ژئوشیمی سطحی، ریسک حفاری‌های بی نتیجه را کاهش می‌دهد.
مجری این طرح درباره مزایای اجرای این روش جدید گفت: هزینه‌های اکتشاف با اجرای این طرح به شدت کاهش می‌یابد که قابل مقایسه با سایر روش‌ها نیست.
وی با بیان این که حفر هر چاه اکتشافی و عملیات لرزه نگاری حدود یک میلیون دلار هزینه دارد، گفت: در صورت حفر چاه‌های اکتشافی و لرزه نگاری در میدان‌های مورد بررسی (ساختمان‌های سردشت و گیسکان) بیش از 6میلیون دلار هزینه به بخش اکتشاف تحمیل می‌شد، اما مجموع هزینه اجرای روش جدید ژئوشیمی سطحی، حدود یک میلیارد تومان (بیش از 250 هزار دلار) شده است.
علیزاده با بیان اینکه هزینه‌های این 2 روش قابل مقایسه نیست، اضافه کرد: مزیت دیگر این روش، کاهش خطا در پروژه‌های حفاری است که باعث می‌شود در صورت کسب اطمینان، اقدام به حفاری کنیم.
رئیس دانشکده علوم زمین دانشگاه شهید چمران اهواز خاطر نشان کرد: در این روش، پس از انجام آزمایش‌ها و کسب تایید، اقدام به حفاری می‌شود که خطای کمتری دارد؛ بنابراین با اجرای این روش، جلوی هدر رفتن میلیارد‌ها ریال از ثروت کشور گرفته می‌شود.
شناسایی مخازن نفتی از طریق باکتری‌های نفتخوار
رئیس دانشکده علوم زمین دانشگاه شهید چمران اهواز درباره جزئیات اجرای این طرح گفت: در این روش برای شناسایی منابع هیدروکربوری از روش ژئوشیمی سطحی و باکتری‌های سطح زمین استفاده می‌شود.
وی افزود: ریز تراوشات نفتی و گازی به تدریج از مخازن نفت و گاز به سطح زمین رسوخ می‌کنند که این موضوع، باعث گسترش فعالیت باکتری‌های نفت خوار و گازخوار در سطح آن منطقه خواهد شد.
علیزاده اضافه کرد: از باکتری‌های سطح زمین، نمونه برداری شده و روی آنها آزمایش ژنتیک و دی.ان.ای انجام می‌شود، در صورتی که آنها ژن‌های مخصوص حساس به «هیدروکربورها» را دارا باشند به احتمال زیاد در زیر آن منطقه نفت وگاز وجود دارد.
وی ادامه داد: در گام بعد می‌توان با اطمینان بیشتری، طرح‌های تکمیلی اکتشافی مانند حفاری که گران قیمت هستند را انجام داد.
ایران تنها کشور دارنده فناوری جدید اکتشافی در منطقه
رئیس دانشکده علوم زمین دانشگاه شهید چمران گفت: ایران تنها کشور در منطقه است که به این فناوری دست یافته است. در کشورهای همسایه، شرکت‌های بین المللی حضور داشته و این روش را اجرا می‌کنند.
علیزاده افزود: روش اکتشاف از طریق ژنتیک و دی.ان.ای باکتری‌ها را در ایران بومی کرده ایم، اما در سایر روش‌های ژئوشیمی سطحی از تجربه سایر شرکت‌ها از جمله شرکت E&.P فرانسه استفاده کرده ایم،
شناسایی نوع مخازن نفتی و گازی از طریق باکتری‌ها
سید مهدی خالقی، رئیس اداره مطالعات و تحقیقات ژئوشیمی مدیریت اکتشاف شرکت ملی نفت نیز به ایرنا گفت: از این روش می‌توان در مراحل مختلف اکتشاف استفاده کرد، اما بهترین مرحله پیش از حفاری است تا پس از تایید نتایج توسط این روش جدید، کار حفاری انجام شود.
این مسئول صنعت نفت ادامه داد: دستیابی به این فناوری از سال 92 تا تیرماه سال 96 از طریق همکاری با دانشگاه‌ها و مراکز علمی به درازا کشید.
خالقی یادآور شد: در زمان تحریم، کشورهای مختلف از مشارکت با ما خودداری می‌کردند و حتی چینی‌ها نیز حاضر به همکاری با ما نشدند، اما خودمان سعی کردیم به دانش این روش دست پیدا کنیم.
وی گفت: از طریق این روش می‌توان علاوه بر تایید وجود و یا عدم وجود منابع نفت و گاز در ساختارهای زیرزمینی، محدوده مخازن را نیز تعیین کرد.
رئیس اداره مطالعات و تحقیقات ژئوشیمی مدیریت اکتشاف شرکت ملی نفت ادامه داد: حتی از طریق این روش می‌توان، نوع سیال موجود در مخزن و این که نفت و یا گاز است را نیز شناسایی کرد.
مزایای این روش در حفاری‌های دریایی
بیژن نوری کارشناس نفت فلات قاره نیز گفت: با توجه به این که پروژه‌های اکتشافی هزینه بر هستند از هر روشی که بتواند هزینه‌ها را کاهش داده و دقت را بالا ببرد استقبال می‌کنیم.
وی افزود: از روش ژئوشیمی سطحی برای اکتشافات دریایی نیز استفاده می‌شود. با این تقاوت که در خشکی، نمونه برداری در سطح زمین انجام می‌شود، اما در دریا در کف دریا و از رسوبات ته دریا «مغزی» تهیه شده و نمونه‌ها به آزمایشگاه ارسال می‌شود.
این کارشناس درباره میزان دقت و اطمینان بخشی این روش نیز گفت: اطمینان بخشی این روش برای تعیین وجود نفت 82 درصد و برای عدم وجود نفت 89 درصد است.
