«نه» قاطع روس‌ها: نفت وارد کانال 30 دلار می شود؟

بازی از روز جمعه شروع شد. سیاست سخت گیرانه و به تعبیر روس‌ها «باج گیرانه» وزیر نفت سعودی در اجلاس 178 اوپک و هشتمین نشست مشترک اوپک و غیراوپک، شکست عجیبی خورد و این اتفاق، صادرکنندگان نفت خام حاضر در توافق کاهش تولید را روی پل‌های معلق به‌حال خود رها کرد. سیاستی که کاهش تولید یک میلیون بشکه‌ای اعضای اوپک را به کاهش 500 هزار بشکه‌ای تولید غیر اوپک پیوند زده بود و مشروط به همکاری روسیه کرده بود. در نتیجه، با «نه» قاطع روس‌ها، اکنون حتی همان توافق‌های قبلی کاهش تولید میان اوپک و غیراوپک هم وجود ندارد و از ماه آوریل یعنی حدود 20 روز دیگر، همه می‌توانند با حداکثر توان خود نفت خام تولید و به بازار عرضه کنند. این موضوع در وهله اول، قیمت نفت را بشدت کاهش داد. به‌طوری که روز جمعه، قیمت شاخص برنت با بیشترین افت روزانه خود طی 11 سال اخیر به محدوده 45 دلار رسید. البته بازار در انتظار قیمت‌های پایین‌تر است و پیش‌بینی می‌شود که این روند کاهشی تا قیمت‌های کمتر از 40 دلار نیز ادامه داشته باشد. اتفاقی که می‌تواند اقتصاد بسیاری از تولیدکنندگان نفت خام جهان را به مرز ویرانی برساند.

 اما چطور شاهزاده عبدالعزیز بن سلمان، وزیر نفت و انرژی سعودی با این میزان از تجربه و سابقه تشخیص نداد که روسیه حاضر به کاهش تولید و همراهی با اوپک نخواهد شد و با رد شرط سازمان، بازی جدیدی را در بازار نفت آغاز خواهد کرد؟ سوال اینجاست که اکنون چه چیزی در انتظار قیمت‌های نفت و اقتصاد و سیاست کشورهای صادرکننده و واردکننده نفت است؟

1.7 میلیون بشکه نفت خام به بازار بازمی‌گردد؟

آخرین توافق میان اوپک و غیر اوپک به آخرین روزهای سال 2019 بازمی‌گردد و در این توافق بیش از 20 تولیدکننده نفت خام تصمیم گرفتند که 1.7 میلیون بشکه در روز از تولید خود طی 3 ماه نخست 2020 بکاهند تا بازار به تعادل نسبی برسد. آن زمان هنوز تاثیر شیوع ویروس کرونا بر بازار نفت و افت شدید تقاضا رخ نداده بود و در تصمیم اوپک و غیر اوپک نیز دیده نشده بود.  اکنون که بازار علاوه بر عوامل قبلی تحت تاثیر این ویروس و کاهش تقاضاست، بازار شکننده‌تر شده و این نگرانی وجود دارد که از ماه آوریل عرضه نفت خام نیز بیشتر شود. چراکه هیچ توافقی برای ادامه کاهش 1.7 میلیون بشکه‌ای نفت وجود ندارد.

اقتصاد روسیه با نفت 40 دلاری هم اداره می‌شود

روسیه تاکنون حلقه اتصال بین اوپک و غیر اوپک بود. اما حالا این تولیدکننده بزرگ نفت خام در جهان، اعلام کرده که از توافق سازمان کشورهای صادرکننده نفت (اوپک) و متحدانش برای کاهش تولید نفت خارج می‌شود، هرچند که نظارت بر وضعیت بازار در قالب اوپک پلاس (اوپک و متحدانش) ادامه می‌یابد. الکساندر نواک، وزیر انرژی این کشور که با پیشنهاد اوپک برای کاهش تولید نفت این سازمان و متحدانش به میزان ۱.۵ میلیون بشکه در روز مخالفت کرد، تاکید می‌کند: «از آغاز آوریل سال‌جاری (میلادی) به بعد، نه ما و نه هیچ کشور عضو یا غیرعضو اوپک ملزم نیست کاهش تولید نفت داشته باشد.» او این مساله را در حالی بیان می‌کند که حتی اگر قیمت نفت به بشکه‌ای ۴۰ دلار هم نزدیک‌ شود، دولت جدید پوتین در روسیه همچنان فرصت زیادی برای کنترل هزینه‌ها دارد. در حال حاضر تنها تولیدکننده‌ای که توان رویارویی با قیمت‌های پایین نفت را براحتی دارد، همین کشور است و به همین خاطر هم از توافق کاهش تولید و همکاری با اوپک به سادگی کنار کشید. اما مفهوم آن، ضرر نکردن شرکت‌های نفتی روس نیست.

ضرر 150 میلیون دلاری روس‌ها در هر روز

«لئونید فدون» از مدیران ارشد و از سهامداران شرکت نفت لوک اویل روسیه به رویترز گفته است که «روسیه به‌خاطر لغو توافق کاهش تولید نفت با اوپک روزانه از ۱۰۰ تا ۱۵۰ میلیون دلار زیان می‌بیند.»

کارشناسان می‌گویند که روسیه سیاست «زمین سوخته »را در پیش گرفته است. یک استراتژی نظامی که به معنی از بین بردن تمامی منابع در دسترس نیروی دشمن است. روس‌ها می‌دانند که کمتر اقتصاد وابسته به نفتی می‌تواند مانند آنها در مقابل قیمت‌های پایین مقاومت کند و از این طریق می‌خواهند بر چند تحول بازار سلطه داشته باشند.

خصوصی‌سازی آرامکو در بن‌بست قیمت‌های پایین

عربستان سعودی که مدتی است خصوصی‌سازی سهام شرکت نفتی خود معروف به «آرامکو» را آغاز کرده، برای رسیدن به اهدافش نیازمند قیمت‌های بالاتر از 80 دلار در بشکه است. اما اکنون با مانع بزرگی به‌نام «نفت خام 40 دلاری» مواجه شده که می‌تواند تمام برنامه‌های سعودی را عقب بیندازد.

در حال حاضر قیمت سهام آرامکو برای اولین بار از قیمت عرضه اولیه پایین‌تر آمده است. به طوری که رویترز می‌نویسد: «پس‌از اینکه اوپک و متحدان غیراوپکی آنها به رهبری روسیه، نتوانستند در مورد کاهش بیشتر تولید به توافق برسند، قیمت سهام آرامکو سقوط کرد و برای اولین بار از قیمت عرضه اولیه خود پایین‌تر رفت. قیمت هر سهم آرامکوی سعودی ۴.۸۵ درصد سقوط کرد تا از قیمت عرضه اولیه خود

(۳۲ ریال) پایین‌تر رفته و به ۳۱.۵۰ ریال (۸.۴۰ دلار امریکا) برسد. در همین حال شاخص سهام عربستان، تداول، ۶ درصد سقوط کرد.»

عرضه اولیه سهام آرامکو در ماه دسامبر رکورد زد و این شرکت را در ۱.۷ تریلیون دلار قیمت‌گذاری کرد که این به معنای ارزشمندترین شرکت در جهان است. اما اگر قیمت‌های نفت در محدوده 40 دلار باقی بماند، شرایط تغییر خواهد کرد.

عربستان و زیانی بیش از 100 میلیون دلار در هر روز

علاوه بر موضوع شکست برنامه‌های سعودی در عرضه سهام آرامکو، تامین بودجه این کشور هم با قیمت‌های کنونی دغدغه دیگری است که شکست توافق اوپک پلاس رقم زده است. منابع درنظر گرفته شده برای دخل و خرج این کشور با نفت بیش از

70 دلار تنظیم شده است. مطابق با آخرین آمار عربستان روزانه حدود 9.7 میلیون بشکه نفت خام تولید می‌کند و به ادعای آنها این میزان تا 12 میلیون بشکه در روز نیز قابل افزایش است. افت 9 درصدی قیمت‌ها در نتیجه شکست سیاست‌های وزیر سعودی در اجلاس اخیر اوپک، تاکنون به این تولیدکننده بزرگ نفت خام اوپک بیش از 100 میلیون دلار در هر روز لطمه زده است و ممکن است که این روند تا پایان بیماری کرونا در دنیا بویژه در کشور چین ادامه داشته باشد. چراکه پکن یکی از خریداران بزرگ نفت خام ریاض است و اکنون با کاهش تقاضا مواجه شده است.

دغدغه اقتصادهای نفتی جهان

اگرچه هر کشوری که بشکه‌های نفت خام بیشتری تولید و عرضه کند، بیشترین ضرر را از کاهش قیمت نفت خواهد دید، اما برخی از تولیدکنندگان نیز اقتصاد شکننده‌ای در برابرقیمت‌های پایین نفت خام دارند. اکنون این کشورها نیز در تنگنا قرار گرفته‌اند. پایگاه انرژی اینتل، در این باره می‌نویسد: «اعضای اوپک برای تحمل قیمت‌های پایین نفت خام به اندازه کافی آماده نیستند. این امر می‌تواند حتی خطر برخوردهای مدنی را در برخی از کشورها مانند عراق افزایش دهد.» عراق با بیش از 4.5 میلیون بشکه در روز تولید نفت، دومین تولیدکننده بزرگ عضو اوپک است. نه تنها عراق بلکه دیگر تولیدکنندگان نفت خام عضو در اوپک مانند لیبی، ونزوئلا، نیجریه، کویت و امارات نیز تحت تاثیر این کاهش قیمت‌ها قرار دارند. ادامه دار بودن این روند می‌تواند اقتصاد تولیدکنندگان نفت را با مبالغ زیادی از کسری بودجه مواجه کند. مبالغی که شاید قابل جبران نباشد و اقتصاد‌های زیادی را به سمت ویرانی سوق دهد. برای سال 2020 هیچ کشوری نفت 40 دلاری را پیش‌بینی نکرده است و همه به‌دنبال نفت خامی با قیمت‌های بالاتر بوده‌اند.

در این میان، شاید ایران به سبب تحریم‌های امریکا و تغییر نگاهی که به نفت داشته، مقاوم‌ترین اقتصاد را میان اعضای اوپک داشته باشد. به طوری که بودجه را با نفت 50 دلاری بسته است اما به سبب کاهش سهم بازار رقم بزرگی در بودجه برای بشکه‌های نفت در نظر نگرفته است.

امریکا، بازنده یا برنده؟

افت قیمت نفت، سرمایه‌گذاری‌های نفتی و گازی را بشدت کاهش خواهد داد. احتمال داده می‌شود که یکی از اهداف روس‌ها نیز همین مساله بوده است. اما بیش از هر کشوری امریکا از قیمت‌های پایین نفت ضرر می‌کند و برنامه‌های توسعه‌ای آن تحت‌الشعاع قرار می‌گیرد. چراکه نفت غیرمتعارف امریکا معروف به «نفت شیل» از گران‌ترین نفت خام‌های جهان به شمار می‌رود و در نرخ بشکه‌ای 40 دلار تولیدش صرفه اقتصادی ندارد. برخی از کارشناسان می‌گویند که این موضوع در انتخابات 2020 ریاست جمهوری امریکا تاثیرگذار خواهد بود و تولیدکنندگان از دونالد ترامپ حمایت نخواهند کرد. اما برخلاف این نظریه، عده‌ای نیز می‌گویند که قیمت‌های پایین نفت خام به ارزان شدن سوخت در امریکا کمک می‌کند و این موضوع با همراه کردن مردم، بر روند انتخابات تاثیر مثبت خواهد داشت. آنچه مشخص است، این است که قیمت‌های پایین نفت خام سوخت را در امریکا و در کل دنیا ارزان می‌کند اما سرمایه گذاری‌های نفتی را فراری می‌دهد.

آینده نفت چه خواهد شد؟

روسیه در تمام این 4 سال همراهی با اوپک، بشکه‌های نفت زیادی را از تولید خود برای پایبندی به توافق کاهش تولید کم نکرد، اما اعلام خروجش از توافق بر بازار اثرگذاری زیادی داشت. اما از سال 2018 تاکنون سهم اوپک از بازار نفت کاهش قابل توجهی داشته که بخش اعظم آن ناشی از تحریم ایران و ونزوئلاست. در سال 2018 اوپک 31 میلیون و 800 هزار بشکه در روز نفت خام تولید می‌کرد. اما در ماه ژانویه 2020 تولید این سازمان به 28 میلیون و 800 هزار بشکه در روز رسیده است. سهم ایران و ونزوئلا از این کاهش تقریبا 2 میلیون بشکه است که نشان می‌دهد تولید بقیه کشورها فقط یک میلیون بشکه در روز کم شده است. در این بخش نیز عربستان با 600 هزار بشکه در روز بیشترین سهم را دارد. ممکن است در روز‌های آتی کشورها تصمیم به افزایش تولید و عرضه نفت خام بگیرند اما هنوز 4 گزینه دیگر محتمل است. نخست آنکه، اوپک و غیر اوپک، بدون در نظر گرفتن روسیه، دست به توافق کاهش تولید جدید بزنند تا قیمت‌ها تعدیل شود. دوم آنکه، اوپک به تنهایی توافق جدیدی را اجرایی کند که پیش از همکاری با روسیه نیز تجربه آن را داشته است. سوم آنکه، اوپک برای راضی کردن روس‌ها تلاش خود را ادامه دهد و گزینه‌های جذابی را روی میز بگذارد تا دوباره توافق جدیدی شکل بگیرد. چهارم آنکه همگی به یک جنگ قیمتی روی بیاورند تا بازار را به دست بگیرند.  اکنون عربستان گزینه چهارم را روی میز کار خود قرار داده است. روز گذشته عربستان سعودی قیمت رسمی فروش تمام درجه‌های نفت خام خود را برای تحویل در ماه آوریل پایین آورد.  در این باره رویترز می‌نویسد: «آرامکوی سعودی، غول نفتی دولتی عربستان، برای ماه آوریل نفت خام سبک عرب را با تخفیف ۳.۱۰ دلاری نسبت به میانگین قیمت نفت خام عمان-دوبی خواهد فروخت که این ۶ دلار پایین‌تر از قیمت ماه مارس است. آرامکو همچنین قیمت فروش رسمی نفت سبک عرب در امریکا در ماه آوریل را با تخفیف ۳.۷۵ دلاری نسبت به ای‌اس‌سی‌آی (شاخص نفت شور آرگوس) ارائه خواهد کرد که این

۷ دلار از ماه مارس ارزان‌تر است. آرامکو قیمت نفت سبک عرب برای فروش به شمال غرب اروپا در ماه آوریل را با تخفیف ۱۰.۲۵ دلاری در هر بشکه نسبت به قیمت شاخص برنت ارائه خواهد کرد که نسبت به ماه قبل ۸ دلار پایین‌تر است.»

حال باید منتظر ماند و دید که تا زمان رفع بحران کرونا در جهان، تولیدکنندگان نفت خام چگونه نسبت به کاهش تقاضای نفت واکنش نشان می‌دهند. آیا به روشی دیگر تولیدشان را کم می‌کنند یا جنگ قیمت‌ها و افزایش عرضه نفت خام را پیش می‌گیرند تا با بازارگشایی، بخشی از ضرر و زیان خود را جبران کنند.