سپندارمذگان و نقش اقلیمی زنان در عصر آلودگی محیط زیست
فاطمه لطفی | هفته‌نامه نخل و دریا
ابوریحان بیرونی می‌گوید «اسفندارمذ» ایزد موکل بر زمین و ایزد حامی و نگاهبان زنان پارسا و درست کار بود. به همین مناسبت این روز، عید زنان به‌شمار می‌رفت. مردم در این روز به آنان هدیه می‌دادند. زنان به غیر از هدیه‌گرفتن به نوعی در این روز فرمانروایی می‌کردند و مردان باید که از آنان فرمان می‌بردند (رضا طاهری، آناهیتا و ایزدبانوان دیگر در اسطوره‌ها و باورهای ایرانیان، نشر فروهر، ص ۱۲۸).
سپندارمذ نگهبان زمین است و از آنجا که زمین مانند زنان در زندگی انسان نقش باروری و باردهی دارد جشن اسفندگان (اسپندگان) برای گرامیداشت زنان برگزار می‌گردد. ایرانیان از دیر باز این روز را روز زن و روز مادر می‌نامیدند.
به‌واقع جشن سپندارمذگان روز گرامیداشت زن، زمین و مادر است، یکی از جشن‌های ایران باستان است که برابر با ۵ اسفند گاهشمار یزدگردی و ۲۹ بهمن‌ماه گاهشمار کنونی برگزار می‌شود.
محمد نجاری، پژوهشگر مطالعات تطبیقی زنان در هنر و ادبیات، می‌گوید: «بنا به گفته ابوریحان اسپندارمَذ ایزد موکل بر زمین و ایزدِ پشتیبان و نگاهبان زنان شوهر دوست و پارسا و درستکار بوده و به همین مناسبت این روز، جشن زنان، نامگذاری و مردم برای گرامیداشت زنان، به ایشان کادو می‌دادند و بخشش می‌کردند.»
در اوستا آمده «روز مهر و سپاس، اینک زمین را می‌ستاییم؛ زمینی که ما را در برگرفته است. ای اَهوره‌مَزدا؛ زنان را می‌ستاییم. زنانی را که از آن ِتو به شمار آیند و از بهترین اَشَه برخوردارند، می‌ستاییم». (اوستا – یسنا ۳۸ – بند 1)
اما چرا ایرانیان باستان جشنی داشتند که در آن هم زمین پاس داشته می‌شد هم زنان؟
امروزه دنیا با آلودگی محیط زیست و تغییرات اقلیم دست‌وپنجه نرم می‌کند، آلودگی و تغییر اقلیمی که بنا به گزارش‌های سازمان ملل متحد اثرات منفی آن بر زنان و کودکان بیش از مردان است، به ویژه که این اثرات منفی در میان کشورهای با درآمدهای پایین و فقیر بیشتر نمود دارد.
در واقع هرچه زمین مکانی ناامن‌تر برای زندگی باشد، این ناامنی به زنان بیشتر منتقل می‌شود. بر اساس گزارش سازمان ملل زنان نزدیک به نیمی از نیروی کار کشاورزی در کشورهای در حال توسعه را تشکیل می‌دهند. افزایش بهره‌وری در حوزه کشاورزی زنان نه تنها کل تولیدات کشاورزی را 2.5 تا 4 درصد بهبود می‌بخشد، بلکه می‌‌تواند به کاهش 12 تا 17 درصدی گرسنگی در جهان کمک کند.
از سویی جوامعی در تاب‌آوری و استراتژی‌های ظرفیت‌سازی موفق‌تر هستند، که زنان بخشی از فرآیند برنامه‌ریزی آنها باشند.
برنامه اقدام جنسیتی مورد توافق دولت‌ها تحت کنوانسیون چارچوب سازمان ملل متحد در مورد تغییر اقلیم (UNFCCC) خواستار مشارکت کامل، برابر و معنادار زنان در روند‌های بین‌المللی اقلیمی و تضمین نقش برجسته زنان در تصمی‌گیری و اقدام در زمینه اقلیم است.
توسعه پایدار به واقع راهی‌ست برای «برقراری برابری بین نسل‌ها». اولین گفتمان مرتبط با زنان «زنان در توسعه WID» بود، اما این گفتمان بعدها گسترده‌تر شد و تبدیل شد به «زنان، محیط زیست و توسعه WED». گفتمان WED حول ترکیب ایدئولوژی‌های مختلف متمرکز شده که یکی از آنها «اکوفمینیسم» است. این گفتمان به زنان در ارتباط بیولوژیکی با طبیعت می‌نگرد که آنها را قادر می‌سازد تا ارتباط عمیق‌تری با طبیعت داشته و از آن مراقبت کنند.
سازمان ملل بر این باور است که برنامه‌های توسعه‌ای و محیط‌زیستی این نهاد بدون حضور و مشارکت زنان امکان‌پذیر نخواهد بود.
