نخبگان آلاینده چه کسانی هستند و چگونه میتوانیم با نابرابری کربن مقابله کنیم؟
گاردین
فاطمه لطفی
تحقیقات آکسفام نشان می‌دهد که یک درصد ثروتمندترین افراد مسئول تولید کربن به اندازه 66 درصد فقیرترین افراد هستند. سبک زندگی لوکس از جمله پروازهای مکرر، رانندگی با اتومبیل‌های بزرگ، داشتن خانه‌های زیاد و رژیم غذایی غنی از جمله دلایل این عدم تعادل بزرگ است.
جیسون هیکل اقتصاددان استدلال می‌کند: «در حال حاضر میلیونرها به تنهایی درحال سوزاندن 72 درصد از بودجه کربن باقی مانده برای 1.5 درجه سانتیگراد هستند. قدرت خرید افراد بسیار ثروتمند باید محدود شود. ما مقادیر زیادی انرژی مصرف می‌کنیم تا مصرف بیش از حد طبقه حاکم تسهیل شود، آن هم در بحبوحه شرایط اضطراری اقلیمی، که کاملا غیرمنطقی است».
مشکل بسیار فراتر از انتشار گازهای گلخانه‌ای ناشی از این شیوه‌های زندگی است. نخبگان آلاینده از بسیاری جهات تأثیر زیادی بر اقلیم دارند. هیکل خاطرنشان می‌کند: «در حالی که انتشارات مربوط به مصرف شخصی مهم است، آنچه که بیش از همه مهم است، کنترل بر دارایی‌های قابل سرمایه‌گذاری است. وقتی سرمایه‌گذاری‌ها در صنایع آلاینده را حساب می‌کنیم، متوجه می‌شویم که هر میلیاردر یک میلیون برابر بیشتر از یک فرد متوسط در ۹۰ درصد طبقات پایین جامعه انتشارات دارد. چه کسی در مورد سرمایه گذاری و تولید در اقتصاد جهانی تصمیم می‌گیرد؟ در مورد سیستم‌های انرژی؟ وقتی صحبت از مسئولیت به میان می‌آید، باید روی همین موضوع تمرکز کنیم.»
ماریانا مازوکاتو، اقتصاددان دانشگاه UCL به نقل از میا موتلی، نخست وزیر باربادوس، می‌گوید در همین حال، مردم فقیرتر به دلیل تأثیرات مارپیچ بحران اقلیمی و نابرابری اقتصادی با «خطر مضاعف» روبرو هستند. دلیل آن این است که افراد ثروتمند در شمال جهان بیشترین مسئولیت انتشار گازهای گلخانه‌ای انباشته شده در جو را بر عهده دارند و از مزایای استفاده از کربن بهره برده‌اند. مازوکاتو می‌گوید: اما اکنون کشورهای فقیر بیشترین آسیب ناشی از انتشار گازهای گلخانه‌ای را متحمل می‌شوند و با «محدودیت‌های مالی عظیم در پاسخ به چالش‌هایی که ایجاد نکرده‌اند» مواجه هستند، که این امر آنها را بیشتر فقیر می‌کند.
مازوکاتو می‌گوید: «خطر مضاعف این است که ما از دو طرف زیر منگنه هستیم. کشورهای کم‌درآمد در حال حاضر بیش از دو برابر کمک‌های اجتماعی‌شان و 1.4 برابر هزینه‌های مراقبت‌های بهداشتی‌شان را برای سازگاری با اقلیم هزینه می‌کنند. پس چگونه میتوانیم راه‌هایی را پیدا کنیم که آنها بتوانند با چالش‌های اقلیم که توسط کشورهای شمال ایجاد شده مقابله کنند، مبارزه‌ای که آنها را بیشتر از گذشته به این مارپیچ بدهی سوق ندهد؟»
فرهانا سلطانا، استاد دانشگاه سیراکیوز و عضو مرکز بین‌المللی تغییر اقلیم و توسعه در بنگلادش، معتقد است که داشتن همزمان نخبگان آلوده و اقلیم قابل زندگی غیرممکن است. او همراه با بسیاری از اقتصاددانان کشورهای در حال توسعه، انتشارات بالای افراد ثروتمند در کشورهای صنعتی را یک نوع استعمار می‌داند. نابرابری کربن، عملا استعمار جو توسط نخبگان سرمایه‌دار سیاره زمین از طریق مصرف بیش از حد و تولید آلودگی است، در حالی که هزینه این استعمار اقلیم به طور نامتناسبی توسط جوامع به حاشیه رانده شده و آسیب‌پذیر در کشورهای در حال توسعه تحمل می‌شود.
فرهنگ افراد ثروتمند و کشورهای ثروتمند که بر اساس استفاده و دور ریختن ساخته شده است، نمی‌تواند در دنیایی با منابع محدود و مرزهای سیاره‌ای ادامه پیدا کنند. او می‌گوید: «کاری که 1 درصد انجام می‌دهند، استفاده بیش از حد از منابع زمین از طریق استخراج، مصرف بیش از حد و فرهنگ دور ریختن است که مقادیر زیادی زباله و آلودگی ایجاد می‌کند، همه این فرآیندها با هم فشارهای قابل‌توجهی را برای سیستم‌های سیاره‌ای ایجاد می‌کنند».
کوین اندرسون، اقلیم‌شناس می گوید «گروه یک درصد از قدرت بسیار نامتناسب خود برای دستکاری آرمان‌های اجتماعی و روایت‌های پیرامون تغییرات اقلیم استفاده می‌کنند. این موارد از برنامه‌های دروغگویی و تبلیغاتی با بودجه بالا تا پیشنهاد راه‌حل‌های شبه فنی و شبه علمی، از مالی‌سازی کربن گرفته تا برچسب‌گذاری افراطی هر روایت معناداری که نابرابری و قدرت را زیر سوال می‌برد، گسترش یافته است. چنین قاب‌بندی خطرناکی با یک رسانه معمولی که تحت مالکیت یا کنترل همان یک درصد است ترکیب می‌شود. علف‌های هرز یک درصد جامعه را به چیزی عمیقا خود ویرانگر تبدیل کرده است.»
برای مقابله با نابرابری کربن چه کاری می‌توان انجام داد؟
نابرابری یک مشکل است، اما بسیاری از اقتصاددانان خاطرنشان کردند که راه‌حلی وجود دارد. رومن کرزناریچ، نویسنده کتاب «آبا و اجداد خوب» می‌گوید: «اگر فقط بخش نسبتا کمی از مردم باعث این مشکل هستند، شاید هنگام تلاش برای یافتن راه‌حل، هدف قرار دادن این درصد کم آسان‌تر باشد».
سیاست‌هایی که ابرثروتمندان را هدف قرار می‌دهند می‌تواند از ممنوعیت جت‌های خصوصی، یا مالیات‌های سنگین بر آنها گرفته تا مالیات بر ثروت، مالیات کربن، مالیات بر مصرف، مالیات‌های بادآورده بر سودهای بزرگ شرکت‌های نفت و گاز، و به طور بالقوه سایر صنایع با کربن بالا و عوارض پروازهای مکرر متغییر باشد.
این سیاست‌ها درآمدی را افزایش می‌دهد که این درآمد می‌تواند در سطح بین‌المللی به سمت کمک به کشورهای فقیر هدایت شود، از جمله این اقدامات می‌تواند ایجاد صندوق ضرر و زیان برای نجات و بازسازی کشورها و جوامع آسیب دیده از فاجعه اقلیم، و در داخل کشور در کشورهای ثروتمندتر برای کمک به افراد کم درآمد برای دسترسی به منابع کم کربن از جمله پمپ‌های حرارتی باشد.
با این حال نابرابری‌ها فقط بین شمال جهانی و جنوب جهانی نیست: تحقیقات آکسفام نشان می‌دهد که تفاوت در ردپای کربن افراد ثروتمند و فقیر در داخل کشورها در حال حاضر بیشتر از تفاوت بین کشورها است.
هنگامی که مذاکرات اقلیمی در دهه 1990 آغاز شد، بیشتر نابرابری در انتشار کربن مردم بین کشورهای ثروتمند و فقیر بود. حالا سه دهه بعد، وضعیت معکوس شده است. در حال حاضر، بیشتر نابرابری در انتشار گازهای گلخانه‌ای بین غنی و فقیر در داخل هر کشور وجود دارد.
محققان می‌گویند این تغییر پیامدهای بسیار زیادی برای چگونگی پایان دادن به بحران اقلیم دارد، اگرچه حمایت بین‌المللی از فقیرترین و کم آلاینده ترین کشورها حیاتی است.
داده‌های آژانس بین‌المللی انرژی (IEA) جزئیات انتشار CO2 مرتبط با انرژی را به ازای هر نفر در سال 2021 در 12 کشور بزرگ به اضافه 27 کشور اتحادیه اروپا نشان می‌دهد. در ایالات متحده، بریتانیا، اتحادیه اروپا و ژاپن، 10 درصد ثروتمندترین افراد دارای ردپای کربن حدود 15 برابر بیشتر از 10 درصد فقیرترین آنها هستند. در چین، آفریقای جنوبی، برزیل و هند، 10 درصد بالا 30 تا 40 برابر بیشتر از 10 درصد پایین تولید گازهای گلخانه‌ای دارند.
در همه موارد، میزان انتشار 10 درصد بالا به اندازه انتشار حداقل 50 درصد پایین است. در ایالات متحده و چین وضعیت بدتر است: انتشار گازهای گلخانه‌ای 10 درصد ثروتمندان بالاتر از مجموع 70 درصد پایین‌ترین اقشار جامعه است. افریقای جنوبی افراطی‌ترین نمونه در این زمینه است: با رد پای کربن 10 درصد برتر به اندازه 90 درصد باقی مانده.
حمل‌ونقل، به‌ویژه استفاده از خودرو، عامل مهمی در انتشار گازهای گلخانه‌ای 10 درصد ثروتمندترین کشورها است که این انتشار 20 تا 40 برابر بیشتر از انتشار گازهای گلخانه‌ای 10 درصد فقیرترین کشورها در کشورهای مورد بررسی است.
در ایالات متحده و کانادا، حمل و نقل جاده‌ای حدود یک سوم ردپای کربن 10 درصد برتر را تشکیل می‌دهد. انتشار گازهای گلخانه‌ای 10 درصد ثروتمندترین کشورها با ردپای حمل و نقل 70 درصد پایین جمعیت در آن کشورها برابر است.
عامل اصلی دیگر انتشار گازهای گلخانه‌ای در کالاهایی است که مردم می‌خرند، مانند مبلمان و لوازم الکترونیکی. این میزان برای 10 درصد ثروتمندترین کشورها 20 تا 50 برابر بیشتر است و حدود یک سوم انتشار گازهای گلخانه‌ای در بیشتر کشورها را تشکیل می‌دهد.
در کره جنوبی، 10 درصد برتر سالانه 14 تن CO2 برای هر نفر از خرید کالا تولید می‌کنند که دو برابر رقم سرانه برای 10 درصد ثروتمند بعدی در داخل کشور است.
در کشورهای فقیرتر، از جمله هند و اندونزی، 10 درصد فقیرترین افراد اساسا هیچ آلایندگی ناشی از سفرهای جاده‌ای و خرید محصولات ندارند.
چماق و هویج
نابرابری کربن بین کشورها دو سوم نابرابری کربن را در سال 1990 تشکیل می‌داد، اما اکنون دو سوم نابرابری کربن در داخل خود کشورها رخ می‌دهد. این به این دلیل است که انتشار گازهای گلخانه‌ای در کشورهای در حال توسعه همچون چین، در دهه‌های اخیر به سرعت به کشورهای ثروتمند نزدیک شده است و تفاوت بین کشورها را کاهش داده است. عامل کلیدی دیگر، افزایش نابرابری درآمد به ویژه در جنوب جهانی است.
داده‌های آژانس بین‌المللی انرژی نشان می‌دهد که 10 درصد فقیرترین افراد در ایالات متحده هنوز ردپای کربنی بزرگتر از 90 درصد از فقیرترین افراد در هند دارند.
بر اساس گزارش موسسه محیط زیست استکهلم و آکسفام، در سطح جهانی، 770 میلیون نفر، 10 درصد برتر از نظر درآمد را تشکیل می‌دهند که تقریبا دو سوم آنها در کشورهای با درآمد بالا هستند.
در بریتانیا، 10 درصد برتر کسانی هستند که بیش از 59000 پوند خرج می‌کنند.
رشد میلیونرها
مقابله با گازهای گلخانه‌ای افراد ثروتمند در نگاه به آینده اهمیت بیشتری پیدا می‌کند. یک مطالعه اخیر نشان داد که با در نظر گرفتن تورم، احتمالا تعداد افرادی که دارای یک میلیون دلار ثروت هستند از حدود 52 میلیون نفر سال 2020 به 511 میلیون در سال 2050 افزایش یابند.
محققان تخمین می‌زنند که رشد پیش‌بینی‌شده در میان میلیونرها از 0.7 درصد جمعیت جهان به 3.3 درصد جمعیت کل، منجر به انتشار 286 میلیارد تن دی‌اکسید کربن اضافی می‌شود درنتیجه اگر قرار باشد میزان افزایش جهانی دما در 1.5 درجه سانتیگراد حفظ شود، حدود 70 درصد از بودجه انتشار گازهای گلخانه‌ای سال 2021 باقی می‌ماند. برآورد جدیدتری هم از بودجه کربن 250 میلیارد تنی خبر می‌دهد که این خود نشان می‌دهد رشد میلیونرها به تنهایی می‌تواند این بودجه را به طور کامل از بین ببرد.
محققان می‌گویند باید ثروتمندان در این زمینه مالیات بیشتری بپردازند.بر همین اساس مالیات تصاعدی بر ثروت به میزان 1.5 درصد بر افراد با دارایی 100 میلیون دلار یا بیشتر- 0.001 درصد از جمعیت جهان- 295 میلیارد دلاری در سال افزایش بودجه به همراه خواهد داشت. این مقدار تقریبا همان چیزی است که برای محافظت از مردم جهان در برابر اثرات فزاینده بحران اقلیم مورد نیاز است.
قرار است یک کارگروه مالیاتی بین‌المللی در Cop28 راه‌اندازی شود تا مالیات‌های جدید اقلیمی را اعمال کند و مالیات بر ثروت، سوخت‌های فسیلی، کشتیرانی، حمل و نقل هوایی و معاملات مالی را در نظر بگیرد.
