بحران آب و پوپولیسم افراطی
با قاطعیت تمام می توان گفت که هیچ مسئله ای د ر ایران امروز، مهم‌تر از بحث مد یریت بحران آب نیست. این موضوع، مهم‌تر از آن چیزی است که مسئولان و مرد م تصور می‌کنند ، زیرا «جنگ آب» شروع شد ه و به‌زود ی خانگی خواهد شد . در ٣٠ سال گذشته، جمعیت ایران د ر حالی 2 برابر شد ه است که تعد اد سد های فعال نیز به ٣٠ برابر افزایش یافته است. متهم کرد ن مرد م و فرهنگ جامعه، مردمی که قربانی این ماجرا هستند و د ر ایجاد این بحران نقش اند کی د ارند ، مصد اق نعل وارونه د ر بحران آب است؛ زیرا به جای پید ا کرد ن متهم اصلی، به مرد م اتهام می‌زنیم و از آنها می‌خواهیم که فرهنگ مصرفی خود را اصلاح کنند . اگر الگوی مصرف مرد م با اشکال‌هایی هم مواجه شد ه، ناشی از حکمرانی غلط است. این مرد م ٣هزار سال بلد بود ند که مصرف آب را مد یریت کنند ، با کم‌آبی کنار بیایند و به تعاد لی پاید ار با طبیعت د ست پید ا کنند. بررسی آمارهای د قیق، نشان از آن د ارد که هرچند بارش د ر ٣٠ سال گذشته با نوسان همراه بود ه، اما به‌طور متوسط، کاهش نیافته است؛ یعنی آسمان هم جفا بر ما نکرد ه است. این د ر حالی است که یک نظام تدبیر ناتوان و ناکارآمد د ر این ٣٠سال د ر حوزه آب، نه تنها تمام تد بیر و فرهنگ ٣هزار ساله ایران را از بین برد ه، بلکه انگشت اتهام را به نیز سوی مرد م نشانه گرفته است؛ یعنی همان افراد ی که متهم اصلی این بحران هستند ، امروز د ر مقام مد عی قرار گرفته‌اند و طوری برخورد می‌کنند که گویی جامعه متهم است.
در حالی که معتقد م جامعه، مرد م و فرهنگ ایران، قربانی بحران آب هستند ، اما باید توجه د اشت که مقولۀ فرهنگ، قطعا از اهمیت به سزایی برخورد ار است و باید جد ی گرفته شود . موضوع مهم د ر این میان، آن است که امروزه د ر حوزه آب، بیماری د اریم که خونریزی کرد ه، تا یک ساعت د یگر تشنج خواهد کرد و به کما خواهد رفت. پزشکی که د ر چنین شرایطی به بیمار بگوید الگوی تغذیه تو باید تغییر یابد ، پزشک نیست. به این واقعیت و خطر جد ّی باید توجه د اشت که ممکن است تا ۵ سال آیند ه «جنگ آب» شروع شود . این جنگ، البته امروز هم شروع شد ه، اما اخبار آن منتشر نمی‌شود . به عبارت د یگر، جنگ آب د ر ۵ سال آیند ه نبردی روزانه خواهد شد . در چنین شرایطی سخن از اصلاح فرهنگ، موضوعیتی ند ارد .
بحران آب، ما را می‌برد به راستی مرد م چه میزان د ر مصرف کلّ آب کشور سهم د ارند ؟ براساس آمارهای رسمی، ٩٢د رصد آب مصرفی د ر بخش کشاورزی و صنعتی و ٧ یا ٨د رصد آن مربوط به آب شرب و مصارف شهری است. بنابراین اگر مرد م ۵٠د رصد هم د ر مصرف خود صرفه‌جویی کنند ، فقط ۴د رصد از کلّ مصرف آب کم خواهد شد . اگر به فکر از بین برد ن بحران هستیم باید مصرف آب ٣٠د رصد کاهش یابد . د ر د وران د ولت سازند گی، سد پشت سد ساخته شد . قبل از انقلاب، ایران ١٩ سد د اشت که این رقم امروزه به ۶۴٧ سد د رحال بهره‌برد اری رسید ه است. یعنی در حالی که جمعیت ما فقط ٢ برابر شد ه، سد ها ٣٠ برابر شد ه اند که البته با محاسبۀ سدهای د رحال احد اث، این عد د به 1330 می‌رسد . پرسش اصلی اینجاست: «آیا مرد م تصمیم گرفتند که این همه سد ساخته شود ؟»مسئلۀ اصلی، پید ا کرد ن مقصر نیست، بلکه باید به د نبال این هشد ار بود مباد ا کسانی که ما را به اینجا رساند ه‌اند ، د ر حوزه آب ما را گرفتارتر کنند و طرح نویی د راند ازند ! بر همین اساس ضروری است که مسئولان با مرد م صاد قانه صحبت کنند ، زیرا سیاست‌های غلط حکمرانی د ر حوزۀ آب، ما را به این بحران رساند ه است. د ر وضعیت کنونی، متهم اصلی باید اصلاحات را شروع کند و فرصت، کوتاه است. البته شکّی نیست که فرهنگ نیز باید اصلاح شود ، اما باید گفت د ر حالی که ٣٠سال حکمرانی غلط د ر حوزه آب اجرا شد ه است، باید د ر گام نخست، به این اشتباهات اعتراف و روند فعلی متوقف شود تا تغییر روند برای مرد م، ملموس باشد . این د ر حالی است که هم اکنون، متهم رد یف اول، خود مد عی است و به مرد م می‌گوید باید خود شان را اصلاح کنند . رفتار د ولت های گذشته د ر حکمرانی حوزه آب با همین قوانین موجود ، کشور را وارد مرحله بحران کرد ه است. امروز هم د ر اد امۀ همین حکمرانی غلط، سیاست غلط د یگری د ر پیش گرفته و آن «لاپوشانی» است؛ یعنی سیاست گذاران ما نپذیرفته‌اند که د ر آستانه سقوط قرار د اریم و باید نگران بود که بحران ما را می‌برد و آب، ما را آب خواهد کرد .
گرفتار د ر پوپولیسم افراطیبحران آب د ر وضعیت کنونی، شبیه بیماری است که نیاز به جراحی د ارد . هرچند اصراری به محاکمه مقصر د ر این زمینه ند ارم، اما به هرحال مسئولان باید اعتراف کنند و عمق بحران‌ها را به اطلاع مرد م برسانند . متأسفانه شیوه حکمرانی ما همیشه همراه با رود ربایستی است، یعنی د ر حوزه های اقتصاد ی و اجتماعی بسیار محتاط عمل می‌کنیم. د ر حالی که گرفتار یک پوپولیسم افراطی هستیم، همه می‌خواهند مرد م برایشان هورا بکشند . گفتگو تا جایی تحمل می‌شود که نقد ی وجود ند اشته باشد ، د رحالی‌که باید بگذاریم گفتگو وارد مرحله نقد شود . متاسفانه هر رئیس‌جمهوری که به سفر استانی می‌رود ، وعد های می‌د هد و برمی‌گرد د . آقای احمد ی‌نژاد در سفر چهارمحال و بختیاری می‌گوید : «آب برای شما»، اکنون هم به اصفهانی‌ها می‌گویند : «چه کسی گفته زایند ه‌رود باید خشک باشد ؟ زایند ه‌رود همیشه باید سیرآب باشد ». این وعد ه ها با کدام مطالعۀ کارشناسی داد ه شد ه است؟نظام سیاسی د ر حوزۀ آب، بد ون ترد ید خطا کرد ه و همه د ر این خطا، د ست به د ست هم د اد ه‌اند. بعد از جنگ، د ولت اعلام کرد که سیاست جایگزینی وارد ات باید مورد توجه قرار گیرد ، یعنی به جای وارد ات، خود مان تولید کنیم. د ر استان‌های مرکزی ازجمله اصفهان و یزد ، گند م با آبیاری بارانی کاشته می‌شود . با آب چاه هم برنج می‌کاریم. به عبارت د یگر، توسعه کشاورزی به هر قیمتی توسط همۀ د ولت‌ها اجرا شد تا خود کفا شویم. اما به راستی چرا خود کفایی؟ ما به د نبال خود کفایی هستیم برای اینکه با کشورهای خارجی گرفتار مشکلاتی شد ه‌ایم و با آنها روابط حسنه ند اریم. تصویب قانون تبد یل شرکت‌های آب منطقه‌ای به استانی د ر دولت اصلاحات، باعث شد هر استانی بی‌ضابطه آب برد اشت کند و بد ین ترتیب، فرایند از بین رفتن ذخایر آب د ر استان‌های مختلف کلید خورد. دولت احمد ی‌نژاد هم در 1389، با بردن لایحه‌ای به مجلس و تصویب آن به ده ها هزار چاه غیرمجاز، پروانه د اد .
جنجال د ر شهرستان‌هاستصحنۀ اصلی جنگ های امروزین، بحران آب است و د یری نخواهد پایید که جنگ خانه به خانه آغاز خواهد شد . د ر حالی که جنگ استانی چند ی است آغاز شد ه، مد ت زیاد ی است تلاش می‌کنم نشستی مشترک بین کارشناسان اصفهان و چهارمحال و بختیاری و خوزستان د ر حوزۀ آب برگزار کنم، اما آنها می‌گویند : «کتک می‌خوریم و نمی‌آییم!» جد ال میان مقامات هم که از 1384 و با پیش کشید ن تبد یل شرکت‌های آب منطقه‌ای به استانی، آغاز شد ه بود ، امروز به کارشناسان رسید ه است، تا جایی که د یگر فضای گفتگو هم بین آنها شکل نمی‌گیرد . د ر برخی از شهرها وقتی همسایه‌ای موتور پمپ را روشن می‌کند ، فشار آب برای دیگر همسایه کاهش می‌یابد و موجب اعتراض می‌شود. شد ت این مسئله فعلاً کم است، اما زمانی خواهد رسید که این اعتراض‌ها وارد مرحلۀ بحرانی خواهد شد ؛ یعنی وقتی د ر هر محله ٢٠ پمپ آب نصب شود ، موضوع جد ی‌تر خواهد شد . این موضوع شاید د ر تهران به د لیل فشار بالای آب مهم نباشد ، اما د ر شهرستان‌ها مشاجره‌های لفظی آغاز شد ه و د رصورت تد اوم، جد ی‌تر هم خواهد شد . فراموش نکرد ه‌ایم که وقتی کشاورزان اصفهان جلو انتقال آب به یزد را گرفتند ، ماجرا خشن شد .
